Tiroid, bir organımızın adıdır. Her normal insanda 1 adet tiroid bulunur. Bu organ, boğazımızda hava aldığımız gırtlağın önünde yer alır. Deri ile gırtlak arasında kalır. Bu yüzeysel yerleşimi, tiroid’de ortaya çıkan kitlelerin (nodül ve kanser) kendini çabuk belli etmesini sağlar.
Tiroid Bezi
Tiroit bezi, tiroit ya da kalkan bezi, yutağın altında, boynun ön ve yanlarını saran çok damarlı iç salgı bezi.
Yapısı
Soluk borusunun yanlarında bulunan iki lobunu, soluk borusu önünden geçen bir bölüm birleştirir. İçinde koloid bir madde bulunan keseciklerden oluşur. Her iki lobun içinde paratiroid bezi bulunur. Normal ağırlığı insanda 20-40 gr'dır. Tiroid bezi, iyot ve tirozinden tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) yaparak, kana tiroid hormonunu salgılar. Tiroid bezi, öteki iç salgı bezleriyle ilişkili olarak etkinlik gösterir. Çalışması özellikle hipofizin salgıladığı uyarıcı tireotrop hormonunun (TSH)etkisine bağlıdır.
Görevi
Görevi, metabolizmayı (yaşamak için gerekli kimyasal ve fiziksel olayları) düzenlemektedir. Kemiklerin gelişmesini, büyümeyi, cinsel organların gelişmesini, deri ve kıl oluşumunu büyük ölçüde etkiler.
Az Hormon Salgılaması
Tiroit bezinin az hormon salgılamasından dolayı metabolizma yavaşlar,yorgunluk olur,deride kuruluk görülür.Eğer bu hormon erken yaşta az salgılanırsa cücelik ve zihinsel özürlülük görülür, büyüme ve gelişme tam oluşmaz.bunun sonucunda tiroit hormonun az salgılanması meydana gelir.
Tiroit bezi az çalışan binlerce insan bu hastalığının farkında olmadan yaşamaktadır. Bu kişilerde yorgunluk, saçlarda dökülme, kilo alma ve depresyon vardır. Özellikle yorgunluk ve halsizlik günlük hayatımızda çoğu zaman çok çalışmaya ve uykusuzluğa bağlandığı için tiroit bezi yetmezliği pek akla gelmez ve atlanır. Özellikle kadınlarda 55 yaşından sonra bu hastalığın sıklığı daha da artar ve her 8-10 kadından birisinde tiroit yetmezliği gelişir. Bazı kadınlar bu belirtilerin menopoza bağlı olduğunu sanarak yorgunluk, halsizlik ve unutkanlık içinde yaşar giderler. Bazı kişiler ise önceden tiroit ameliyatı geçirmiştir ve günün birinde tiroit hormon yetmezliği gelişebileceğini bilmeden bu şikayetlerle birlikte yaşarlar. Oysa ameliyat geçiren tiroit hastaları veya radyoaktif iyot tedavisi gören kişiler belirli aralıklarla tiroit hormon tetkiklerini yaptırmak zorundadır. Belki bu kişilere hastaneden ayrılırken bu konu söylenmemiş olabilir. Çok uyuyan, üşüyen, eli yüzü şişen bir kişide de tiroit bezi yetmezliği olabilir. Kilo alımının bir nedeni de tiroit bezinin az çalışmasıdır. Özellikle kilo vermek istediği halde bir türlü zayıflayamayan kadınlarda tiroit bezi az çalışıyor olabilir. Bu kadınlar bir çok diyet yöntemleri uygulamalarına rağmen bir türlü kilo veremezler, ta ki tiroit hormon tetkikleri yapılıncaya kadar. Depresyondaki kişilerde de hipotiroidi sık olarak bulunabilir. Depresyonda iseniz mutlaka tiroit hormonunuza baktırınız. Diğer hormon yetersizlikleri ve kan şekerindeki düşüklükler de bazı kişilerde depresyona neden olabilir. Bu nedenle depresyonunuz varsa bir Endokrinoloji uzmanına başvurarak hormon kontrolü ve şeker yükleme testi yaptırmanız sağlığınız için çok önemlidir. Çocuğunuzda dişler geç çıkıyorsa, geç yürüyorsa, geç konuşmuşsa, sık sık enfeksiyona yakalanıyorsa veya okulda başarısız, konsantrasyonu bozuk ve hiperaktif ise tiroit yetmezliği yönünden mutlaka araştırılmalıdır. Şeker hastalığınız varsa sizde tiroit yetmezliği gelişme riski fazladır. Bu nedenle yılda bir defa TSH hormonu ölçtürerek kontrollerinizi yaptırmayı unutmayınız. Ailenizden birisinde tiroit yetmezliği varsa sizde veya çocuklarda da ortaya çıkabilir. Bu nedenle anti-TPO antikor ve TSH ölçümlerini siz de yaptırınız. Tiroit bezi yetmezliği olan bazı kadınlar adet bozukluğu nedeniyle Kadın-Doğum uzmanlarına giderler. Eğer tiroit hormonlarının ölçümü unutulursa ve altta tiroit bezi yetmezliği varsa tedaviden sonuç alamazlar. İstediği halde çocuğu olmayan (kısır) veya sık düşük yapan kadınların bazılarında tiroit yetmezliği veya kanlarında tiroit bezine ait anti-TPO antikor yüksekliği olabilir. Bu kadınların mutlaka tiroit hormon tetkikleri yaptırması gerekir, aksi takdirde uygulanacak tedavilerden fayda görmeleri çok zordur. Göz altları şiş, çok uyuyan, üşüyen ve kansızlığı olan ve seks isteği azalmış kişilerde de tiroit yetmezliği olabilir. Kan kolesterol düzeyi yüksek olan ve bu amaçla kolesterol düşürücü ilaçlar kullanan ve diyet yapan bazı kişilerde kolesterol bir türlü düşmez. Bu kişilerin bazılarında tiroit hormon yetmezliği olabileceği ve bu nedenle kolesterolün yüksek olabileceği akla gelmezse tedavilerden sonuç alınamaz. Kansızlığı olan kadınların bir kısmında tiroit yetmezliğine bağlı demir ve B12 vitamin eksikliği olabilir. Tiroit yetmezliği fark edilmez ise yapılacak kansızlık tedavileri başarılı olamaz ve kansızlık bir türlü geçmez. Tiroit bezi yetmezliği TSH, serbest T3 ve serbest T4 hormonlarının ölçülmesiyle kolayca tanınır ve tedavisine başlanır. Tedavi için yapay T4 hormon ilacı kullanılır. Bu ilaçlar aç iken iyi emildiğinden aç karna alınır. İlacı önerilen dozda aldığınız halde şikayetleriniz geçmiyorsa, ya ilaç az geliyordur ya da emilişi bozuktur. Böyle bir durumda doktorunuzla konuşunuz. TSH düzeyinin 1.5-2.5 civarında olması sizin için ideal değildir
Çalışması
- Az çalışması: Tiroid bezinin gereğinden az çalışması (hipotiroidizm), iltihaplanmalar, kireçlenmeler, kolloid şişkinliği (guatr) gibi bozukluklar sonucu ortaya çıkar ve miksödem ve kreten hastalığına neden olabilir.
- Aşırı çalışması: Tiroid bezinin aşırı çalışması (hipertiroidizm), parankimanın (özek doku) şişmesi sonucu olur ve Basedow, Plummer hastalıklarını yapar.
Salgının işlevinde değişiklik olmaksızın da iyotsuzluk ya da iyot azlığı sonucu ortaya çıkan basit şişlikler; adenomlar (bez urları), kistler, kanser ortaya çıkabilir. Paratiroit bezi,tiroidin arkasında mercimek şeklinde 4 tane küçük bezdir.Her bir bez ince kapsüle sarılmıştır.Paratiroid bezlerden salgılaann hormona parat hormon denir.Parathormon protein yapısındadır.Bu hormonun görevi,kemiklerden kana kalsiyum geçişini ayarlayarak kanın kalsiyum iyonu düzeyini sabit tutmaktır.
Hipertiroidizm, tiroit bezinden aşırı tiroit hormonu (T4 ve T3) salgılanmasıyla oluşan bir hastalıktır. Bu hastalığa tirotoksikoz ismi de verilir. Hipertiroidiye neden olan hastalıklar şunlardır: 1. Graves hastalığı, 2. Toksik nodüler guatr (Tiroid bezindeki sıcak bir nodülden aşırı hormon salgılanması) 3. Tiroid bezinin iltihapları (tiroiditler), 4. Aşırı iyod alınması (nodülü olan hastaların iyodlu tuz veya iyodlu öksürük şurubu içmeleri ile) 5. Aşırı tiroid hormonu almakla (Tiroit hormon ilaçlarının aşırı alınması)
Graves hastalığı tiroid bezinin nedeni bilinmeyen otoimmün bir hastalığıdır. Bu hastalıkta vücut tiroit bezine karşı TSH reseptör antikoru üretir ve bu antikorlar tiroit bezini uyararak aşırı hormon üretmesine neden olurlar. Bu antikorların nasıl oluştuğu henüz bilinmemektedir. Bu hastalarda guatr ve gözlerde öne doğru çıkma-fırlama (oftalmopati) oluşur. Hipertiroidili hastaların çoğunda (%70-80) Graves hastalığı vardır.
Sıcak nodüller de hipertiroidi yaparlar. Hipertiroidili hastaların % 5’inde sıcak nodül vardır. Tiroit bezinin iltihapları (tiroiditleri) sırasında da hastalığın ilk aşamasında hipertiroidi gelişebilir. Tiroit bezi iltihaplarında boyunda ağrı oluşur. Bazı hastalarda ateş vardır.
Hipertiroidisi olan bir hastada aşağıdaki şikayetler ve bulgular gelişir : 1. Kilo kaybı 2. Kaslarda zayıflık 3. Ellerde titreme 4. Uyumada zorluk 5. Çarpıntı 6. Saçlarda incelme ve dökülme 7. Ciltte incelme ve nemlilik ve aşırı terleme 8. Bağırsak hareketlerinde artma ve bazen ishal 9. Sinirlilik 10. Gözlerde ileri doğru fırlama 11. Adetlerde bozulma 12. Tiroit bezinde büyüme (guatr) oluşması 13. Sıcağa tahammül edememe 14. Erkeklerde memelerde büyüme 15. Kemik erimesi (Osteoporoz)
TANI Hipertiroidi tanısı için kanda tiroid hormonlarına (T4 ve T3) ve TSH düzeyine bakılır. Kanda T4 ve T3 düzeyleri yüksek, TSH düşük bulunursa hipertiroidi teşhisi konur.
Hipertiroidi Hiç Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Hipertiroidi tedavi edilmezse hastada kilo kaybı devam eder; kalpte ritm bozukluğu, kalp yetmezliği ve bir iltihap veya enfeksiyon sırasında tiroit krizi, şok ve ölüm oluşur. Bu nedenle hipertiroidi mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.
Tedavi
Hipertiroidi tedavisinde 3 yöntem vardır : 1. İlaç tedavisi 2. Radyoaktif iyod tedavisi 3. Cerrahi (ameliyat)
İlaç Tedavisi
Hipertiroidisi olan bütün hastalara kanda yüksek olan tiroit hormonlarını normal düzeye getirmek için önce ilaç tedavisine başlanır. İlaç olarak kimyasal ismi propiltiourasil olan ilaç (Propycil tablet ) veya kimyasal ismi metimazol olan ilaç (Thyromazol tablet) ve beraberinde nabız sayısını azaltacak ilaçlar başlanır. İlacın dozunu doktorunuz hastalığın şiddetine göre ayarlar. İlaç tedavisine başladıktan 6-8 hafta sonra tekrar kontrole çağrılırsınız ve hormonlarınızın durumuna göre ilaç dozunun ayarlanması yapılır. Bu şekilde 1,5-2 ayda bir kontroller yapılarak en az 9 ay – 1 yıl ilaç tedavisine devam edilir ve doktorunuzun kararına göre ilaç kesilebilir. Doktorun haberi olmadan ilaç kesilirse hastalık tekrar alevlenir veya nüks eder. Böylece o zamana kadar yapılan tedavi de boşa gitmiş olur. Bu nedenle ilaç tedavisi doktorunuza danışılmadan kesilmemelidir. İlaç tedavisi sırasında ateşiniz çıkar ve boğazda ağrı olursa hemen doktorunuza başvurmanız gerekir. Bu durum kanda beyaz hücrelerin (Lökosit) çok azalmasından dolayı olmuş olabilir. Çok nadir olan bu durum oluşursa ilaçlar kesilerek radyoaktif iyod tedavisi yapılır. Tedavi sırasında karaciğer enzimlerinde hafif yükselmeler olabilir. Ancak bu durum hipertiroidinin etkisiyle de olabilir. Bu nedenle SGOT (AST) ve SGPT (ALT) enzim düzeyleri sık aralarla takip edilmeli ve tedaviyle birlikte enzim düzeyleri gittikçe artıyorsa ilaçlar kesilerek radyoaktif iyod tedavisi verilmelidir. İlaçlar doktorunuz tarafından kesildikten sonra hastalık ilk 6 ayda % 30-50 nüks ettiğinden ilaç kesildikten sonra da tekrar kontrole gelmek gerekir. Sıcak nodül varsa ilaçlarla hormonlar normal düzeye getirildikten sonra radyoaktif iyod tedavisi veya ameliyat yapılır. İlaç tedavisiyle hastalığı düzelen hastalarda ilaç kesildikten sonra hastalık tekrar alevlenirse veya nüks ederse kesin tedavi dediğimiz radyoaktif iyod tedavisi veya cerrahi tedavi yapılabilir. Hipertiroidili hastaların dikkat etmeleri gereken bir husus iyotlu tuz yememelidir.. Piyasada bazı firmalarının ürettikleri, kendiliğinden tuzluklu, iyotsuz satılmaktadır. Hipertiroidisi olan hastaların iyotsuz tuz yemeleri gerekir. Ailedeki diğer kişilerin iyot almalarını sağlamak için yemekler tuzsuz yapılmalı hasta iyotsuz tuz kullanmalı, ailedeki diğer kişiler ise iyotlu tuz kullanmalıdırlar. Sigara içenlerde hastalık zor iyileştiğinden ve göz hastalığı ortaya çıktığından sigara içilmemelidir.
NÜKS, YANİ HASTALIĞIN ALEVLENMESİ ŞU HASTALARDA DAHA SIK GÖRÜLÜR
1. Guatrın büyük olması,
2. Genç yaştaki hastalarda,
3. Hastalığı başlangıçta şiddetli olanlarda,
4. Başlangıçta oftalmopati (gözde dışarı fırlama) olanlarda,
5. Sigara içenlerde,
6. İyotlu tuz kullananlarda veya iyotlu öksürük şurubu içenlerde,
7. TPO antikorları yüksek olanlarda,
8. Hormonları normale getirebilmek için yüksek doz antitiroid ilaçlara ihtiyaç olan hastalarda,
9. TSH düzeylerindeki düşüklüğün düzelmediği hastalarda.
Radyoaktif İyod Tedavisi
İlaç tedavisiyle hormonların normal düzeye geldiği hastalarda ilaçlar azaltılarak kesilir. İlaçlar kesildikten sonra hastalık tekrar nüks ederse (alevlenirse) bu defa kesin tedavi denilen radyoaktif iyod tedavisi veya ameliyat yapılır. Radyoaktif iyod tedavisi ayrıca sıcak nodülü olan ve hormonları yüksek olan hastalarda da tercih edilen bir tedavi seçeneğidir. Bu hastalarda önce ilaçlarla hormonlar normale getirilir ve sonra radyoaktif iyod tedavisi yapılır. Radyoaktif iyod Nükleer Tıp uzmanları tarafından endokrinoloji uzmanının kontrolünde verilir. Radyoaktif iyod verilmeden 3 gün önce ilaçlar (Propycil veya Thyromazol gibi) kesilir ve radyoaktif iyod aldıktan 3-4 gün sonra tekrar başlanır. Radyoaktif iyodun kanser yapıcı veya üreme sistemine zararlı bir etkisi yoktur. Ancak kadınların 6 ay sonra gebe kalmalarına izin verilir. Radyoaktif iyod alan hastaların % 80-90’nında ilk yıl içinde kalıcı hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) gelişir ve ömür boyu tiroid hormon ilacı almaları zorunluluğu vardır. Bunu hastaların baştan bilmeleri ve kabul etmeleri gerekir.
Radyoaktif İyod Tedavisi Alan Hastalara Öğütler
1. Hastanın kullandığı çatal, kaşık ve bıçak başkası tarafından kullanılmaz. Bulaşıklar bulaşık makinesinde yıkanmalıdır.
2. Yeni doğan çocuklar (8 yaş altı çocuklar) ve gebe kadınlarla yakın temas yasaklanır. Ancak aynı odada oturabilirler.
3. Hastanın bebeği varsa emzirmesi yasaklanır.
4. Tuvalet sonrası tuvalet 2 kez yıkanmalı ve eller iyice yıkanmalıdır.
5. Boğazda veya boyunda ağrı olursa aspirin veya diğer benzer ilaçlar faydalı olabilirse de doktorunuza danışmadan almayınız.
6. Sinirlilik, ellerde titreme veya çarpıntı olursa (radyasyon tiroiditi) doktora başvurmalıdır.
Cerrahi (Ameliyat) Tedavisi
Hipertiroidisi olan hastalardan guatrı büyük olanlarda tavsiye edilir. Tiroit bezinin bir kısmı veya tamamına yakını ameliyatla alınır. Ameliyat öncesi ilaç tedavisiyle hormonların normal düzeye gelmesi sağlanmalıdır. Ameliyat ayrıca sıcak nodülü olan, ancak nodül çapı büyük olan hastalarda tercih edilen bir tedavi seçeneğidir.