Bir sınav döneminin geldiği ve gençlerimizin üniversite sınavı için hazırlıklarını yaptıkları şu günlerde ailelerde ve kendilerin de bir telaştır gidiyor. Aileler çocuklarıyla “sınav heyecanı çok”, “kaygılanıyor”, “sınavda başarısız olacağını düşünüyor” gibi şikâyetlerle ya psikolog ya da psikiyatristlere başvuruyorlar. Peki, nedir bu sınav kaygısı. Sınav öncesinde öğrenilen bilginin, sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasına engel olan ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygıya sınav kaygısı denir. Aslında sınav kaygısı kaynağını, herhangi bir stresli durumda yaşanan doğal bir duygu ve yaşamın doğal bir parçası olan kaygıdan alır.
İnsanın performansının en iyi olduğu durum, potansiyelinin tümünü eyleme dönüştürebildiği durumdur. Ancak çeşitli değişkenler nedeniyle gerçek potansiyelin performansa dönüşmesi zaman zaman güçleşir. Bu etkenler bazen kişinin kendisine, bazende çevresel etkenlere bağlıdır. Bu etkenlerden biri yüksek kaygıdır.
Bir miktar kaygı, en iyi performansı göstermek için gereklidir. Aynı zamanda uyarıcı etkisi ve dikkati odaklamada önemli rolü vardır. Aşırı kaygı durumunda salgılanan yoğun Adrenalin, bilgi transferini engeller, bir takım fiziksel belirtilerin ortaya çıkmasına ve paniğe sebep olur. Yaşanan kaygı düzeyi yüksek ise sınava hazırlık sürecini ve sınavda gösterilen performansı, yani potansiyelini eyleme dönüştürmesini etkiler, ortaya sınav kaygısı çıkar. Yani performansı ortaya koymada kaygının azı iyi çoğu kötü sonuç veriyor.
Aşırı kaygılı iken öğrenilen bilgiler transfer edilemez, Okuduğunu anlama ve düşünceleri organize etmede zorluk yaşanır, dikkatte azalma olur, dikkat sınavın içeriğine değil sınavın kendisine ve çevrede yaşananlara odaklanır.
Sınav Kaygısının Belirtileri
Sınav kaygısı çeşitli belirtilerle kendini gösterir. Sınav öncesinde; endişe, gözlemlenebilir düzeyde huzursuzluk, dikkat dağınıklığı, konsantre olamama, sınavın sonucu ile ilgili olumsuz öngörülerde bulunma, sınavlardan kaçınma kontrolün kaybedileceği hissi, güvensizlik, çaresizlik, sinirli bir birey haline gelme, korku, ümitsizlik, hayal kırıklığı, mutsuzluk, tedirginlik. Baş ağrısı, sabahları kendini yorgun ve halsiz hissetme, uyumakta zorlanma, mide ve bağırsak sistemine ait sıkıntılar, iştahsızlık, kalbin hızlı çapması, ellerin soğuk ve terli olması. Kişi benzer kaygılar sınav başladıktan sonrada yaşar; sınav sırasında dona kalma, sınava başlamakta, soruları anlamakta güçlük. Bilinen bir soruda hata yapma korkusuna bağlı yoğun heyecan, başaramama korkusu, sınavın kötü geçeceğine inanma, sürenin yetmeyeceği düşüncesi.
Sınav Kaygısının Nedenleri
Sınav kaygısı yaşayan kişiler, nasıl bir insan olduğunu ölçme, kendini ispat etme, iyi bir evlat olduğunu kanıtlama gibi birçok farklı anlam yükleyerek kaygılanırlar. Oysa sınav, kişiliğin bir değerlendirilmesi değil, sınava giren adayın bilgi birikiminin değerlendirilmesidir. Sınav kaygısı yaşayan bireyler yüksek beklenti düzeyi, mükemmeliyetçi yaklaşım, başarısız olma ve değerlendirilme korkusu yaşarlar.
Aileler Nelere Dikkat Etmeliler
Ailelerin, öncelikle bu sınavın sadece bir performans değerlendirmesi olduğu ve çocuğun tüm yetenekleri ve kişiliğinin ölçülmediğini unutmamaları gerekir. Aileler çocuğun duygu ve düşüncelerine önem vermeli, onun yetenek ve ilgi alanlarını da tanımalıdırlar. Çalışmasına, programına ve test deneme sonuçlarına olumsuz yaklaşmaması, ‘Arkadaşların hergün şu kadar çalışıyor, Senin çalışman çok az, bu gidişle kazanamayacaksın’ gibi uyarılarda bulunmamaları gerekir çünkü bunlar duygusal yük getirir ve kaygıyı arttırır.
Aileler, özellikle çocuğunu başkalarıyla kıyaslamamalı, sınav hayattaki başarının tek kriteri olarak görülmemeli, sınava hazırlanma süresince harcanan maddi bedel hatırlatılmamalı, başarılı olursa iyi evlat başarısız olursa kötü evlat kriteri olarak algılanmamalı. Uygun çalışma ortamı ve beslenme koşullarını sağlamalıdırlar. Aileler, çocuk ve gençlerin sınava girecek olmalarından dolayı sosyal hayatlarını kıstlamaya yönelmemeli, bu konudaki karar ve program onlara bırakılmalıdır
Sınava Girecek Adaylara Öneriler
Sınav kaygısının oluşumu düşüncelerimizle, zihnimizde sınavla ilgili geçirdiklerimizle ilişkilidir. Dolayısıyla sınav kaygısı ile başa çıkmanın ilk basamağı sınava zihinsel bir hazırlık yapmaktır. Ailece sınava yüklenen anlamı gözden geçirin. Hedeflerinizi yeniden ele alarak gerçekçi hedefler oluşturun. Kendinizi değerlendirerek öğrenme modelini tanımak ve çalışma programını buna uygun oluşturmak ve bunların uygulanabilir olmasını sağlamayın. Henüz hiç kimsenin bilemeyeceği sınav sonucu ile ilgili olumsuz düşünceler yerine sınav hazırlığına yoğunlaşın. Dersleri düzenli olarak takip edin. Etkin bir ders çalışma programı yapın ve uygulayın. Zamanı iyi kullanmayı öğrenin. Kendinizi rahat hissederseniz sınavlarda panik yaşamazsınız. Beslenmenize ve uykunuza dikkat edin. Sınava elinizden geldiğince hazırlanmış olma duygusu, kendinizi rahat hissetmenize ve kaygınızı azaltmanıza yardımcı olur. Mükemmeliyetçi olmayın. Beklentilerinizin gerçekçi ve hedeflerinizin ulaşılabilir olmasına dikkat edin.
Sınavda hazır olduğunuzu düşündüğünüzde sınava başlayın. Kontrolün kendinizde olduğunu unutmayın ve bunu kendinize hatırlatın bunun hissettiğinizde sınava başladığınızda kaygınız azalacaktır. Yönergeyi dikkatle okuyun. Zamanı nasıl kullanacağınıza ve soruları hangi sırayla cevaplayacağınıza karar verin. Cevaplayabileceğiniz sorulardan başlamak en iyisidir ve bu sizi cesaretlendirir.
Sınavınız iyi veya kötü geçsin, elinizden geleni yaptığınız ve denediğiniz için sınavdan sonra kendinizi ödüllendirin, hoşunuza gidecek birşeyler yapın. Ancak sonrasında sınavda başarısız olduğunuz konuları tespit edip eksikleriniz ve yanlışlarınız üzerinde durun, bir sonraki sınavda başarılı olmak için neler yapmanız gerektiğini planlayın ve bunları uygulamaya çalışın.
Uzman Psikolog Filiz Yakmaz Basılgan