Sağlık Bakanlığınca, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını sonrası normalleşme sürecinde halka açık alanların temizlik ve dezenfeksiyonu kapsamında, hizmet vermeye başlayacak sektörlerle ilgili tedbirlerin nasıl olacağına ilişkin Bilim Kurulu'nun önerileri doğrultusunda rehber hazırlandı.
Rehberde, "Halka açık alanların temizlik ve dezenfeksiyonu" adı altında yer ve yüzeylerin temizlik ve dezenfeksiyonu, elektronik aletler, tuvalet, lavabolar ve yüzeyler, toplu taşıma araçları, kişisel koruyucu ekipman kullanımı, el hijyeni, hastane dıs¸ı tesislerde bulunan bir kis¸inin Kovid-19 tanısı alması halinde ortam dezenfeksiyonu konularında alınabilecek tedbirlere yer verildi.
Rehberde, Kovid-19'un esas olarak tükürük ve balgam ile bulas¸tığı, ayrıca hasta bireylerin o¨ksu¨rme-haps¸ırma yoluyla ortama sac¸tıkları damlacıklarla kirlenen yu¨zeylere, digˆer kis¸ilerin temas etmesi sonrasında ellerini agˆız, burun veya go¨ze go¨tu¨rmesiyle geçtiği vurgulandı.
Bu nedenle el hijyeninin yanı sıra ellerin sık temas ettigˆi yu¨zeylerin temizlik ve dezenfeksiyonunun salgının kontrolu¨ ic¸in o¨nem taşıdığına dikkat çekildi.
Rehberde, yer ve yu¨zeylerin temizlik ve dezenfeksiyonu kapsamında, oteller, alıs¸veris¸ merkezleri, okullar, bankalar, toplu tas¸ıma arac¸ları ve benzeri halka ac¸ık alanlarda, tuvaletler ile elle sık dokunulan yu¨zeylerin (sifonlar, musluklar, kapı kolları, kapı zilleri, oyun alanları, merdiven trabzanları, bilgisayar klavye ve fareleri, yemek masaları, toplu tas¸ıma arac¸larında el tutacakları, pos cihazı, asanso¨r-elektrik du¨gˆmeleri, telefon ahizesi, klima ve televizyon kumandası, bataryalar gibi) temizlik ve dezenfeksiyonun yapılması gerektiğinin altı çizildi.
Yer ve yu¨zeylerin temizligˆinde nemli silme-paspaslama yönteminin tercih edilmesi gerektiği belirtilen rehberde, alınacak tedbirler şöyle sıralandı:
"- Toz c¸ıkaran fırc¸a ile su¨pu¨rme is¸lemlerinden kac¸ınılmalı.
- Yer temizligˆinde su ve deterjan ya da sabun kullanılmalı.
- Eller ile sık dokunulan yu¨zeylerin temizlik ve dezenfeksiyonu ic¸in su ve deterjan ile temizlik yapıldıktan sonra onda bir oranında sulandırılmıs¸ c¸amas¸ır suyu veya klor tablet kullanılmalı.
- Temizlik bezleri kullanım alanına go¨re ayrılmalı ve her kullanım sonrası uygun s¸ekilde temizlenmeli. Yıkanabilen, tekrar kullanılan temizlik malzemeleri 60-90 derecede yıkanmalı. Paspas bas¸lıkları su ic¸erisinde bekletilmemeli.
- Temizlik, temiz alandan kirli alana dogˆru yapılmalı. Temizlikte olus¸an atıklar evsel atık olarak toplanmalı.
- Yerlerin, yolların, caddelerin, sokakların ve ac¸ık havanın dezenfeksiyonunun hastalıgˆın bulas¸masını ve yayılmasını engellemede rolu¨ yoktur. Bu nedenle el degˆmeyen bu tu¨r alanların dezenfeksiyonu gerekli degˆil. Bu alanların (yerler, yollar, caddeler, sokaklar) su ve deterjanla temizligˆi yeterli.
- Temizlik ve dezenfeksiyon is¸lemleri sırasında kuru su¨pu¨rme veya yu¨ksek basınc¸lı su veya kimyasal pu¨sku¨rtme, aerosol olus¸umuna neden oldugˆundan bu tu¨r uygulamalardan kac¸ınılmalı.
- Dezenfektanların fazla kullanımı uygulayıcı ve c¸evre ic¸in toksik oldugˆundan, gereksiz kullanılmamalı.
- Dezenfektan ile deterjan kimyasal maddeler karıs¸tırılmamalı, iyi havalanan alanlarda hazırlanmalı, gu¨nes¸ go¨rmeyen ve serin alanlarda muhafaza edilmeli."
- "Halka ac¸ık tuvaletler ve lavaboların temizligˆi sık yapılmalı"
Elektronik aletlerinin temizliğine ilişkin de dokunmatik ekranlar, klavyeler, bilgisayar ekranları, tabletlerin o¨nce nemli bezle silinerek temizlenmesi gerektiğine işaret edilen rehberde, dezenfeksiyon ic¸in en az yüzde 70'lik alkol kullanılabileceği ve yu¨zeyde en az 1 dakika kalmasının sağlanmasının uygun olduğu ve elektronik aletler ic¸in silinebilir kılıfların kullanılabileceği belirtildi.
Halka ac¸ık, c¸ok kis¸inin kullandıgˆı tuvaletler ve lavaboların temizligˆinin sık yapılması, temizlik kontrollerinin de kayıt altına alınması gerektiğinin altı çizildi. Bu alanlarda temizlik sonrası onda bir oranında sulandırılmıs¸ c¸amas¸ır suyunun dezenfeksiyon amac¸lı kullanılmasının önemi vurgulandı.
Halı, koltuk gibi yu¨zeylerin su ve deterjanla silinmesi veya toz kaldırmayacak
o¨zelligˆe sahip makineler ile yıkanması gerektiği anlatılan rehberde, bu amac¸la sıcak buharın uygulanabileceği ifade edildi. Tekstil u¨ru¨nlerinin normal deterjanlarla 60-90 derecede yıkanması ve silkelenmemesi gerektiği uyarısında bulunuldu.
- Toplu taşım araçları günde en az 8 saatte bir ve gün sonunda temizlenecek
Uc¸ak, tren, otobu¨s, metro ve dolmus¸ gibi toplu ulas¸ım arac¸larının, bu arac¸ların yu¨zeyleri ve bu arac¸larda yer alan her tu¨rlu¨ arac¸, gerec¸ ve es¸yanın temizligˆinin, arac¸ların kullanımda olmadıgˆı do¨nemde, gu¨nde en az 8 saatte bir ve gu¨n sonunda olmak u¨zere su ve deterjan ile yapılması gerektiğine dikkat çekilen rehberde, şu önerilerde bulunuldu:
"- Yu¨zeyler, su ve deterjan ile yıkanmalı veya temizlik u¨ru¨nu¨ ic¸eren solu¨syonlu ıslatılmıs¸ bezle silinmeli.
- Digˆer her tu¨rlu¨ es¸ya, arac¸ ve gerec¸lerin o¨zellikle ellerle sık temas edilen yu¨zeyleri, temizlik u¨ru¨nu¨ ic¸eren solu¨syonla ıslatılmıs¸ bezle silinmeli. Ancak gerekli hallerde onda bir oranında sulandırılmıs¸ c¸amas¸ır suyu kullanılmalı.
- Dezenfektanlar yolcu olmadıgˆı durumlarda kullanılmalı ve sonrasında yarım saat kuruyana ve koku c¸ıkana kadar havalandırılmalı."
Kis¸isel Koruyucu Ekipman (KKE) kullanımı ve el hijyeni kapsamında da rutin c¸evre temizligˆi yapan personelin is¸ forması ve ihtiyac¸ oldukc¸a is¸ eldiveni ile c¸alıs¸masının uygun olduğu aktarılan rehberde, kullanılacak deterjan-dezenfektanın o¨zelligˆine go¨re maske, go¨zlu¨k/yu¨z koruyucu gibi kişisel koruyucu ekipmanların kullanılabileceğine işaret edildi.
Kirli eldivenli ellerle digˆer yerlere dokunulmaması, eldivenlerin is¸lem bittikten sonra c¸ıkarılması ve c¸o¨pe atılması gerektiğine dikkat çekilen rehberde, "Eldiven c¸ıkarıldıktan sonra mutlaka 20 saniye su¨reyle su ve sabunla yıkayarak el hijyeni sagˆlanmalı. Yıkanamadıgˆı durumlarda eller go¨zle go¨ru¨nu¨r derecede kirli olmamak kaydıyla alkol bazlı el antiseptigˆiyle ovalanmalı. I·s¸ forması kirlendikc¸e ve gu¨nlu¨k olarak yıkanmalı. Yogˆun kirlenme olabilecek is¸lemlerde is¸ forması u¨zerine o¨nlu¨k giyilmeli." şeklindeki tedbirler yer aldı.
- Tesisteki bir kişinin tanı alması halinde ortam dezenfeksiyonu nasıl yapılmalı?
Okul, otel, gu¨ndu¨z bakımevi, is¸ yeri gibi hastane dışı tesislerde bulunan bir kis¸inin Kovid-19 tanısı alması halinde ortam dezenfeksiyonu kapsamında alınacak tedbirler ise şöyle sıralandı:
"- Hastanın bulunduğu alanlara giris¸ kısıtlanmalı. Alanın kapısı kapatılıp camlar ac¸ılarak temizlik ve dezenfeksiyon o¨ncesi en az bir saat (gece konaklanan odalar ic¸in 24 saate kadar) havalandırılmalı.
- O¨zellikle sık el degˆen alanlara odaklanarak yu¨zeyler, c¸alıs¸ma alanları, tuvaletler, ortak kullanılan alanlar ve es¸yalar temizlenip dezenfekte edilmeli.
- Temizlik ic¸in tek kullanımlık malzemeler kullanılmalı. Sert yu¨zeylerde deterjan ile temizlik sonrası materyal uyumlu ise sulandırılmıs¸ c¸amas¸ır suyunun en az bir dakika temas su¨resi olacak s¸ekilde dezenfeksiyon amac¸lı kullanılması sağlanmalı.
- C¸amas¸ır suyunun koroziv etki yapabilecegˆi yu¨zeylerde dezenfeksiyon amac¸lı alkol kullanılmalı.
- Halı, koltuk gibi yu¨zeyler su ve deterjanla silinmeli veya toz kaldırmayacak o¨zelligˆe sahip makineler ile yıkanmalı. Bu amac¸la sıcak buhar da uygulanabilir.
- Tekstil u¨ru¨nleri normal deterjanlarla 60-90 derecede yıkanmalı ve bu u¨ru¨nler silkelenmemeli.
- Kovid-19 tanısı alan kis¸inin tesisi ziyareti veya kullanması u¨zerinden 7 gu¨nden fazla zaman gec¸tiyse ek o¨nlem alınmasına gerek yok. Rutin temizlik is¸lemlerine devam edilmeli.
- Kovid-19 hastasının bulundugˆu kapalı ortamın (otel odası, is¸yeri) temizligˆini yapan kis¸i tıbbi maske takmalı, tek kullanımlık eldiven ve uzun kollu o¨nlu¨k giymeli. O¨nlu¨k mevcut degˆilse temizlik sonrası is¸ formasını degˆis¸tirmeli. Yu¨ze sıc¸ramaya neden olabilecek temizlik is¸leri yapılırken go¨zlu¨k/yu¨z koruyucu da kullanılmalı.
- Temizlik is¸lemi bittikten sonra kişisel koruyucu ekipman c¸ıkarılmalı, tek kullanımlık olanlar (maske, eldiven, o¨nlu¨k) c¸ift pos¸et ic¸erisinde c¸o¨pe atılmalı. Go¨zlu¨k/yu¨z koruyucu gibi tekrar kullanılacak malzemeler yüzde 70'lik alkol ile silinerek dezenfekte edilmeli."