RİA Tipleri
1. Bakırlı RİA: Nova T 380, Copper T 380 A, Multiload-375gibi çok çeşitli bakırlı RİA'lar mevcuttur
2. Hormonal RİA (Progesteronlu RİA): Progestasert veLevonorgestrel-20 Intrauterin System (LNG-20 IUS, MİRENA adı ile pazarlanmaktadır). Bu tür progesteron ihtiva eden spiraller ''Rahim İçi Sistem'' olarak adlandırılır.
1. Bakırlı RİA:
En yaygın kullanılan bakırlı RİA'lar: Nova T 380 -Copper T 380 A olup gebeliği önlemek için uterin kaviteye bakır partikülleri salarak etki gösterir. Nova T 380; Bakır telin kırılmasını önlemek için üstü gümüş ile kaplanmıştır. T şeklinde kolları uterusun fundusuna yakın yerleştirilince uterusta rahatlıkla kalabilir. Copper T 380 A ise Paragard T 380 A olarak da bilinir, bu alet de T şeklinde uterin kaviteye uygundur. Plastik bir gövdenin etrafında sarılı ince bakır bir telden ibarettir. Bakır allerjisi olanlar kullanamaz. Etki süresi on yıldır. Şüpheli korunmasız bir cinsel ilişkiden sonraki birkaç gün içinde (ilk 72 saat içinde) acil kontrasepsiyon (gebelik önlemek) için bakırlı RİA takılabilir.
2. Hormonal RİA (Hormonal İntrauterin Sistem):
Hormonal RİA'lar içinde en önemlisi Progestasert ve LNG-20 IUS (MİRENA)'dır. MİRENA içinde sentetik bir progestogen olan levonorgestel mevcuttur. MİRENA'dan progesteron hormonu rahim içine çok küçük miktarlarda salınır. Bu hormon hem adet kanamasını hem de krampları (dismenore) azaltır. Progestasert yıllık olarak değiştirilmesi gerekirken MİRENA'nın etki süresi beş yıldır. Bu aletler bakır ihtiva eden RİA gibi kanamayı artırmaz, azaltır hatta önler. Bu nedenle adet miktarı fazla olan uzun süreli pıhtılı adet kanaması olan kadınlarda tercih sebebidir. Bu aletlerden salınan progesteron çok düşük dozda olmasına rağmen yine de progesterona bağlı yan etkileri görmek mümkündür.
RİA'ın Gebelik Önleyici Etkisi
RİA, rahim içinde değişiklik yaparak, tüpler içinde yumurta ve sperm hareketlerini etkileyerek gebeliğe engel olur. Ayrıca uterus kavitesinde meydana getirdiği değişiklik nedeniyle spermin yumurtaya ulaşmasını da etkiler. Doğum kontrol hapları gibi gebeliği % 99 engeller. RİA, AIDS hastalığı gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korumaz.
RİA'nın Etki Süresi
Doktor tarafından başka şekilde tavsiye edilmediyse bakırlı RİA için bu süre genellikle beş yıl, Paragard T 380 A için on yıl, MİRENA için beş yıl, Progestasert için bir yıldır. Bu süreler dolduğunda RİA çıkartıldıktan sonra enfeksiyon, kanama gibi takılmaya engel bir durum yoksa hemen yeni bir spiral takılabilir.
RİA'nın Avantajları
- RİA takıldığı andan itibaren gebeliği önlemekte oldukça etkilidir.
- Etki süresi takılan RİA'ya bağlı olarak 5-10 yıldır.
- RİA'ya uyum kolaylığı vardır, doğum kontrol hapları gibi unutma tehlikesi yoktur.
- Yan etkisi oldukça azdır. -Hem takılan kişi hem de partneri tarafından hissedilmez.
- Emziren anneler için riski yoktur.
- Herhangi bir zamanda (gebelik yoksa) doktor tarafından takılabilir.
- Dış gebelik riski düşüktür.
MİRENA'nın Diğer Avantajları:
- Düzensiz ve uzamış kanamalar 3-4 ay içinde düzelir.
- Adet kanaması ve ağrısını azaltır, bazı kadınlarda adetleri tamamen keser fakat adet olmamak yumurtalıklar çalıştığı için önemli değildir.
- Cinsel yolla bulaşan hastalıkları azaltabilir.
- Rahim içi kalınlaşması(endometrial hiperplazi) veya endometrial kanseri önleyebilir.
- Dış gebelik riskini azaltır.
- Kilo artışına neden olmaz.
RİA'nın Dezavantajları
- İlk takıldığında birkaç saat uterus krampları ve baş ağrısı olabilir.
- Bir kaç hafta cüzi kanama olabilir.
- Progesteronlu RİA hariç diğer RİA'lar cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korumaz. RİA tek eşli bayanlar için uygundur.
- Bakır allerjisi olanlar bakırlı RİA kullanamaz.
- Rahim ağzı (serviks)'te erezyon, enfeksiyon, kanser olduğunda ya da uterus kanseri olanlara bu alet takılamaz.
- MİRENA;Zaman zaman ortaya çıkabilen kanser olmayan over kistlerine neden olabilir. Doğum kontrol haplarının sebep olduğu benzer yan etkiler MİRENA kullananlarda da ortaya çıkabilir; memelerde hassasiyet, baş ağrısı, depresyon, akne gibi yan etkiler oldukça nadirdir, bu yan etkiler takipte birkaç ay sonra düzelir.
RİA Kullananlarda Görülebilen Riskler
- Adet düzensizliği; RİA takıldıktan sonra ilk üç ay adet düzensizliği ve spotting tarzında kanama görülebilir.
- Perforasyon; RİA takılan kadınların 1/1000'de RİA rahme saplanır ya da rahim duvarını deler (perforasyon). Perforasyon oldukça nadirdir ve hemen daima takılma sırasında meydana gelir. Eğer rahim delinmişse RİA hemen çıkartılmalıdır.
- RİA'nın atılması; İlk birkaç ay içinde RİA'ların yaklaşık %3'ü vaginaya atılır. Genellikle doğumdan hemen sonra takılan RİA'lar düşer.
RİA 'nın Takılmaması Gereken Durumlar
- Henüz bir gebelik deneyimi olmayanlara RİA uygulandığı zaman kramp tarzında ağrılar olabileceğinden, gebelik olasılığına karşı doğum kontrol ilaçları gibi başka yöntemlerle korunmaları tercih edilmelidir.
- Son üç ay içinde cinsel yolla bulaşan hastalıklara maruz kalanlara RİA takılmaz.
- Vagina ve servikste aktif enfeksiyonu olanlara RİA takılmaz
- Kanama bozukluğu olan ya da antikoagülan alanlar bakırlı RİA taktıramaz (fakat LNG RİA kullanabilirler).
- Enfeksiyona bağlı düşük yapan ve rahimde doğumdan sonra enfeksiyon gelişenlere -Sebebi izah edilemeyen uterin kanaması olanlara -Rahimde yapısal bozukluk olanlara RİA takılamaz.
- Bakıra karşı allerjisi olanlara bakırlı RİA takılamaz.
RİA 'nın Emniyetle Kullanılabildiği Hastalık Durumları
- Dış gebelik anamnezi olanlar:Bakırlı ve hormonlu RİA kullanabilir.
- Düzensiz ve ağrılı adet gören, antikoagülan alan ve kanama bozukluğu olanlar için LNG- RİA uygundur.
- Endometriozis anamnezi olanlar için LNG -RİA iyi bir seçenektir.
- Bakterial endokardit risk grubunda olanlara RİA takma ve çıkarma zamanında enfeksiyonu önlemek için (endokardit profilaksisi) uygun antibiyotikler kullanıldığı taktirde RİA uygulanabilir.
- Diabet (şeker) hastalığı olanlar için
- Emziren anneler için RİA uygundur..
RİA'nın Takılması
RİA takılmadan önce ayrıntılı bir anamnez alındıktan sonra iyi bir jinekolojik muayene ve enfeksiyon taraması yapılmalıdır.Bu muayene sırasında Pap-smear alınmalı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve gebelik yönünden araştırma yapılmalıdır. Herhangi bir olumsuzluk tespit edilirse RİA takılmadan önce tedavi edilmelidir. Yerleştirmeden önce hastaya RİA konusunda ayrıntılı bilgi verilmeli ve hastanın bu konuda merak ettiği tüm soruları yanıtlanmalıdır.
RİA takılması için en uygun zaman genellikle rahim ağzı kanalının açık ve kaygan olduğu ve gebelik olasılığının en az olduğu adet dönemi ya da menstruel peryottan hemen sonraki dönemdir. Bu dönemler hem serviksin en yumuşak hem de gebelik riskinin en az olduğu dönemlerdir. Buna rağmen gebeliğin olmadığı herhangi bir zamanda RİA takılmasında bir engel yoktur. Takılma işlem süresi 5-15 dakika arasında değişir. RİA takıldıktan sonra kadınların çoğu rahminde kramp hissedebilir. Takılmadan önce verilecek olan bir takım ilaçlar kramp olayına engel olabilir.
Kadınlara RİA takılmadan bir saat önce krampları önlemek için bir ağrı kesici alması, olası bir enfeksiyonu önleyebilmek için de uygun bir antibiyotik alması önerilebilir.
RİA takılması işlemi çok kısa süren ve takılma sırasında genellikle hafif ağrı duyulan bir müdahaledir. RİA taktırmak isteyen kişinin ağrı eşiği düşükse ya da çok aşırı korku duyuyorsa lokal anestezi altında ya da hiçbir ağrı hissetmemesi için kısa süreli uyumasını sağlayan sedoanestezi altında da bu işlem gerçekleştirilebilir.
RİA'yı yerleştirmek için vajinayı açmaya yarayan bir spekulum kullanılır. Batikon ile vaginal lavaj yapılır. Serviks uygun yerinden tek dişli ile tutulur. Bir tüp içine yerleştirilmiş olan RİA servikal kanaldan nazikçe geçirilerek uterin kaviteye yerleştirilir. RİA yerleştirildikten sonra tüp çıkartılır ve RİA ipi serviksten dışarı yaklaşık 1-2 cm uzunlukta kalacak şekilde kesilir, ip asla vagina dışına taşırılacak şekilde uzun bırakılmamalıdır. RİA takıldıktan sonra bazı kadınlarda bulantı ve pelviste kramp tarzında kasılma olabilir. Derin nefes alarak ve gevşeme sağlanarak bu durumlar önlenebilir. Alet takıldıktan sonra etkisi hemen başlar.
RİA yerleştirdikten sonra egzersiz, yüzme, sex gibi normal aktivitelere hemen geri dönülebilir. RİA takıldıktan hemen sonra sık sık değiştirmek kaydıyla vajinal tampon kullanılmasında da bir sakınca yoktur.
RİA Kontrolü
Kadınlar vagina içinde bulunan RİA'nın ipini parmak yardımıyla hissedebilirler. Normalden daha kısa bırakılan RİA ipleri rahim içine çekilebilir. RİA ipi hissedilmiyorsa hemen ilave başka bir metod uygulanmalıdır. RİA mevcutken adet gecikmesi olursa hemen gebelik testi yaptırılmalıdır. Jinekolojik muayene sırasında RİA ipi izlenmiyorsa bu durumda RİA ipi ya rahim içine dönmüş ya da RİA rahimden dışarı atılmış olabilir. RİA uterusta ne kadar uzun süre kalırsa, atılma olasılığı o kadar düşüktür.
İki - üç ayda bir eller yıkandıktan sonra temiz şartlarda RİA ipi vajinadan uygulanan parmakla kontrol edilmelidir. RİA ipi hissedilmezse doktora müracaat edilmelidir. Ayrıca adet gecikmesi, vaginada alışılmışın dışında akıntı, koku olduğunda yine doktora müracaat edilmelidir. Her yıl düzenli olarak RİA kontrolü yapılması önerilir.
RİA Kullanırken Doktorun Aranması Gereken Durumlar
- Kanama normalden fazla olduğunda
- Bakırlı RİA'sı olanlarda adet gecikmesi halinde
- Karın ağrısı ve rahimde şiddetli kramp olduğunda
- Cinsel yolla bulaşan hastalıklara maruz kalındığında ve anormal kokulu vajinal akıntı olduğunda
- RİA ipinin hissedilmediği durumlarda
- Yüksek ateşle birlikte kasık ağrısı olduğunda
RİA'nın Çıkarılması
RİA herhangi bir zamanda çıkartılabilir. Çıkartma işlemi takılma işleminden çok daha kolay bir işlemdir.
Yumurtlamaya yakın RİA çıkartılırsa ve RİA çıkartılmadan önce cinsel ilişki olduysa spermler uzun süre canlı kalabileceği için gebelik olabilir.
Kadınlar asla RİA'yı kendileri çıkarmamalı, zarar verebilirler. RİA doktor tarafından steril şartlarda ipinden tutularak çıkartılırken RİA'nın kolları yukarı kalkar ve servikal kanaldan rahatlıkla geçebilir. Eğer enfeksiyon, kanama gibi bir engel yoksa eski RİA çıkartılır çıkartılmaz ekseriya yeni bir RİA takılabilir.
Çok nadir durumlarda RİA rahim içinde değilse, direk batın filmi çekilerek RİA'nın konumu tespit edildikten sonra RİA genellikle laparoskopik yolla ameliyathane şartlarında çıkartılabilir.
RİA ve Gebelik
RİA ile gebelik olasılığı oldukça düşük olup yaklaşık %1-3'dür. RİA ve gebelik durumunda RİA bebekte sakatlığa yol açmaz fakat düşük ve erken doğum riski artar. Erken gebelikte RİA çıkartılmalıdır. Gebelik ilerlediği zaman düşük riski, RİA'nın çıkartılmasından ziyade, RİA'nın yerinde durması halinde daha azdır.