Sosyal ve psikolojik sorunlara yol açan dermatolojik hastalıklarda yüz güldüren fototerapi tedavisiyle ilgili merak edilen soruların cevabını Anadolu Sağlık Ataşehir Tıp Merkezi Cilt Hastalıkları Uzmanı Dr. Sadiye Kuş’tan öğrendik.
Fototerapi nedir?
Fototerapi, ultraviyole (UV) ışınlarının çeşitli deri hastalıklarının tedavisinde kullanıldığı bir tedavi yöntemidir. Güneşin UV ışınlarından bu amaçla yüzyıllardır yararlanıldığı biliniyor. Tedavi Ultraviyole B (UVB) ışınlarının tek başına ya da ultraviyole A (UVA) ışınlarının Psoralen (deri hücrelerinin bu ışına duyarlılığını artıran bir madde) ile beraber (PUVA: Psoralen + UVA) verilmesiyle uygulanıyor.
Psoralen maddesi çeşitli bitkilerde bulunmakta ve deriye sürülerek ya da ağızdan alınarak kullanılmaktadır.
Fototerapinin tedavi mekanizması nasıl etki gösteriyor?
Ultraviyole ışınları, deri hücrelerinin yenilenme hızının arttığı hastalıklarda bu hızı düşürerek ve deride aktivitesi artmış bağışıklık sistemi hücrelerinin aktivitelerini baskılayarak etki gösterir.
Fototerapi ile hangi hastalıklar tedavi edilebiliyor?
Fototerapi en sık sedef hastalığının tedavisinde kullanılır. Ayrıca vitiligo, bir tür deri kanseri olan mikozis fungoides. Pityriasis lichenoides hastalığı, jeneralize kaşıntı ve atopik egzema gibi başka deri hastalıklarında da bu yöntemden faydalanılıyor.
Fototerapinin uygulama sıklığı nasıl ayarlanıyor?
Haftada 2-3 seans yapılır. Uygulamalar, seanslar arasında en az bir tam gün boşluk bırakacak şekilde, lezyonlar tamamen ya da büyük oranda gerileyene kadar devam ettirilir. Ortalama seans sayısı bazı hastalıklarda daha uzun olmakla beraber 15-30 arasındadır. El ve ayak lezyonlarının tedavisinde küçük, bölgesel ışın veren bir cihaz kullanılmakta. Eğer hastalık yaygınsa tüm vücudu ışınladığımız, kabin şeklinde bir cihaz kullanıyoruz. Hangi tedavinin uygulanacağına ise (UVB ya da PUVA) hastalığın tipine ve önceki tedavi yanıtlarına bağlı olarak karar verilmekte.
Tedavinin yan etkileri var mı?
Ultraviyole tedavisi sırasında güneş yanığı benzeri reaksiyon gelişebileceği ve uzun vadede katarakt riski artacağı içinhastanın gözleri mutlaka korunmalıdır. Bu nedenle tedavi sırasında koruyucu güneş gözlüğü kullanılmalıdır. Ayrıca PUVA tedavisine özel olarak, psoralen maddesinin ağızdan alındığı durumlarda.
Tedavi sonrası güneş ışığından korunmak için yeterli UV koruması olan bir güneş gözlüğü kullanılmalıdır. Güneş ışınlarına kontrolsüz olarak maruz kalındığında deri yaşlanmasının hızlandığı ve deri kanseri geliştirme riskinin arttığı bilinmektedir.
Bu nedenle tedavinin yan etkileri de kullanım süresine, hastanın deri tipine ve verilen ışın miktarına göre artak. Verilebilecek maksimum doz ve süreler aşılmamalıdır. Güneşe duyarlılığın arttığı, "lupus" gibi hastalıklarda kullanılmamalıdır. Gebeler ve emziren hastalar, PUVA tedavisinde kullanılan psoralen nedeniyle bu yöntemle tedavi edilemez. Mümkünse tedavi ertelenir ya da gebeliğin ilk üç ayından sonra UVB şeklinde verilebilir.
Tedavinin başarı oranı nedir?
PUVA ve diğer ultraviyole tedavi yöntemlerinin başarı oranları yüksek. Ancak bu tedavi yöntemleri hastalığı tamamen ortadan kaldırmıyor. Hastalıkta "iyileşme dönemi sağlamak" başarılı olunduğunu gösterir. Ancak belli bir süre sonra lezyonlar tekrarlayabilir. Bu iyilik hallerinin süresi kişinin genetik yapısı, bağışıklık sistemi ve strese yanıtıyla ilişkilidir.
Dr. Sadiye Kuş