Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve Covid-19 adı verilen hastalığa yol açan koronavirüs (corona virüsü), Antarktika hariç tüm kıtalara ve 118 ülkeye yayıldı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da Ankara'da günün ilk saatlerinde, Türkiye'deki ilk koronavirüs vakasının görüldüğünü, virüs şüphesi olan bir kişinin test sonucunun pozitif çıktığını açıkladı. 11 Mart Çarşamba dünya çapında koronavirüs görülenlerin sayısı 118 bini, virüs sonucu hayatını kaybedenlerin sayısı 4 bin 200'ü aştı.
Koronavirüsün ve neden olduğu Covid-19 hastalığının hala bilinen bir tedavisi veya aşısı yok. Ama buna rağmen yararsız, kısmen zararsız hatta kimisi açıkça tehlikeli bazı tavsiyeler internet üzerinden büyük bir hızla yayılıyor.
BBC Reality Check ekibi, en yaygın hurafelerden bazılarını mercek altına aldı:
1. Sarımsak
Özellikle Facebook üzerinden sarımsak yemenin virüse yakalanmayı engelleyeceğine dair bir çok paylaşım görülüyor.
Dünya Sağlık Örgütü'ne göre (WHO) sarımsak "genel olarak mikroplara karşı etkili olabilen bazı özellikler taşıyan sağlıklı bir gıda" fakat sarımsak yemenin insanları Koronavirüs'ten koruduğuna dair hiçbir kanıt yok.
Bazı durumlarda tavsiye edilen şeyler tek tek zararlı değil ama bunları yaparken tavsiye edilen bilimsel bazı korunma yöntemlerini de takip ediyor olmak gerekiyor.
Bazen ise en zararsız görünen tavsiyeler bile fazla ciddiye alınırsa zararlı olabiliyor. Örneğin Çin'de yayımlanan Morning Post gazetesinin haberine göre 1,5 kilo sarımsağı çiğ çiğ yediği için boğazı ciddi derecede tahrip olan bir kadın hastaneye kaldırılmış.
Genel olarak meyva ve sebze yemenin ve su içmenin sağlıklı olduğunu biliyoruz. Ama belli bir gıdanın bu virüse karşı koruyucu olduğuna dair bir kanıt bulunmuş değil.
2. 'Mucizevi mineraller'
Binlerce takipçisi olan bir YouTube'cu Jordan Sather, kısaltması MMS olan mucizevi bir mineral hapının Koronavirüs'ü silip süpüreceğini iddia ediyor.
Hapın içeriğinde Klorin Dioksid yani bir beyazlatıcı kimyasal madde var.
Sather ve bir grup insan bu bileşimin reklamını yapmaya Koronavirüs daha ortaya çıkmadan başlamışlardı. Sather Ocak ayında "Klorin Dioksid (MMA) sadece kanser hücrelerini öldürmekle kalmıyor Koronavirüs'ü de silip atabiliyor" diye bir tweet attı.
Geçen yıl Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) Sather ve diğerlerinin reklamını yaptığı MMS'i kullanmanın tehlikeleri hakkında bir uyarı yayınladı. Aynı uyarı başka ülkelerin sağlık makamları tarafından da yapıldı.
Amerikan sağlık yetkilileri uyarıda "Bu ürünü zararlı olmadığı ya da herhangi bir hastalığın tedavisine fayda sağladığı konusunda hiç bir araştırma görülmedi" diyor.
Yetkililer ayrıca bu ilacı alanlarda baygınlık, kusma, ishal ve vücudun aşırı susuz kalması gibi etkiler görüldüğünü de uyarıya eklemiş.
3. Evde elleri dezenfekte etmek için üretilen maddeler
Bir çok eczane ve markette artık elleri dezenfekte etmekte kullanılan jeller tükenirken, hastalığa yakalanmayı engellemenin bilinen en etkili yolu hala elleri sık sık yıkamak.
Dezenfektan jellerin tükendiği haberleriyle birlikte "Evde kendi jelinizi yapın" başlıklı tarifler de sosyal medyada hızla yayılmaya başladı.
Fakat çok etkili olduğu iddia edilen bu tariflerin çoğu uzmanlara göre, yüzey temizlemeye uygun ama insan cildi için iyi değil.
Alkol bazlı el jelleri genellikle yüzde 60-70 alkol içermesine karşılık cilde zarar vermesini engelleyecek nemlendiricilerle karıştırılıyor.
Londra Hijyen ve Tropik Hastalıklar Fakültesi'nden Profesör Sally Bloomfield, votkanın bile alkol oranının sadece yüzde 40 olduğunu hatırlatarak evde etkili bir dezenfektan el jeli yapılabileceğine inanmadığını söylüyor.
Yüzeyleri temizlemek ve virüsten arındırmak için ise normal olarak ev temizliği için satılan dezenfektanlar yeterli.
4. İçilebilir gümüş
Koloidal ya da bir sıvı içinde çok ince çözültülmüş gümüş zerrecikleri ABD'de evangelist televizyon şovmeni Jim Bakker'in programında tavsiye edildi.
Programa konuk olan biri sıvının Koronavirüs'ün belli çeşitlerini 12 saat içinde öldürdüğünü iddia etti fakat Covid-19 üzerinde denenmediğini de itiraf etti.
Bunun koronavirüse karşı etkili bir çare olabileceği iddiası Facebook'da da yaygın bir şekilde paylaşıldı ve özellikle geleneksel tıbba eleştirel bakan gruplar arasında çok itibar gördü.
Koloidal gümüşü tavsiye edenler bu sıvının çok çeşitli sağlık sorunlarına iyi geldiğini, antiseptik olduğunu ve bağışıklık sistemini güçlendirdiğini ileri sürüyorlar. Fakat Amerikan sağlık yetkilileri, bu sıvının herhangi bir sağlık sorununa iyi geldiği konusunda hiç bir kanıt olmadığını söylüyor.
Daha da önemlisi gümüş, insan vücudunda demir veya çinkodan farklı olarak herhangi bir işlevi olmayan bir metal ve böbreklerde hasar, ciltte mavileşme ve nöbet geçirme gibi ciddi etkileri olabiliyor.
5. Her 15 dakikada bir su içmek
Facebook'da bir çok hesap tarafından paylaşılan bir iletide bir "Japon doktora" atıfla, 15 dakikada bir su içmenin ağızdan giren her türlü virüsü yıkayıp atacağı iddiası ortaya atılıyor.
Bu iletinin Arapça versiyonu 250 binden fazla kişi tarafından paylaşılmış.
Londra Hijyen ve Tropik Hastalıklar Fakültesi'nden Profesör Sally Bloomfield, bunun faydalı bir yöntem olduğuna dair kesinlikle hiçbir kanıt bulunmadığını söylüyor.
Hava yoluyla yayılan virüsler vücuda nefes aldığınızda soluğunuzla giriyor. Bunlardan bazıları da ağız yoluyla girebilir ama sürekli su içmenin bunlardan kurtulmaya yaramasına imkan yok.
Ama elbette yeterli su içmek ve vücudun sıvısını eksik bırakmamak genel olarak sağlık için olumlu bir alışkanlık.
6. Sıcak yemek ve dondurma yememek
Virüsü öldüreceği iddia edilen benzer bir çok yöntem öneriliyor. Bunlar arasında sıcak su içmekten, sıcak suyla yıkanmaya, saç kurutma makinası kullanmaya kadar bir çok farklı tavsiye var.
Bir çok ülkede birden çok paylaşılan ve sahte bir şekilde Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu'na (UNICEF) atfedilen bir sosyal medya iletisinde sık sık sıcak su içmenin, güneşe çıkmanın virüsü öldüreceği ve dondurma yemekten kaçınmak gerektiği kaydediliyor.
UNICEF'ten Charlotte Gornitzka "Son zamanlarda UNICEF'in yayımladığı iddia edilerek paylaşılan bir internet mesajında dondurma ve soğuk yiyeceklerden kaçınmanın hastalığı önlemede etkili olabileceği iddia ediliyor. Tabi ki tamamen yanlış bir bilgi" diyor.
Grip virüsünün yaz aylarında dış mekanlarda uzun süre yaşayamadığını biliyoruz fakat bunun koronavirüs için geçerli olup olmadığı henüz belli değil.
Vücudunuzu ısıtmaya çalışmanın ya da güneşte durmanın virüse karşı etkili bir yöntem olması uzmanlarca mümkün görülmüyor.
Profesör Bloomfield, virüs bir kere bedeninize girdiğinde onu yok edemeyeceğinizi, vücudunuzun virüsle savaşmasından başka yol bulunmadığını söylüyor.
Çarşafları ve havluları 60 derece sıcak suda yıkamak iyi bir fikir olabilir çünkü bu kumaştaki virüsü öldürebilir. Ama aynı şey cildiniz için geçerli değil.