Memorial Antalya Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Bölümü’nden Uzm. Dr. Humen Can Elmi, Hiperaktivitenin altında yatan nedenler ve hiperaktiviteye karşı alınması gereken önlemler hakkında bilgi verdi.
Çocuğun hiperaktif mi yoksa "aktif" (dikkatsiz, düzeni bozucu) mi olduğunu nasıl ayırt edebiliriz?
Disipline olmamış çocukla, hiperaktif çocuk ayrımı önemlidir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite sorunu olan bir çocuk, her ortamda bu rahatsızlığı gösterir. Ancak disipline olmayan çocuk genelde böyle değildir. Sınıf içi davranış ve öğrenme sorunları olan çocuklardaki sorunların her çocukta kendine özgü bir seyri olması kaçınılmazdır.
Bu hal ve gidişi etkileyen birçok faktör olabilir. Ailenin yapısından beslenme tarzına, okula gidiş gelişindeki arkadaşlarından, öğretmenine kadar değişebilecek küçüklü büyüklü birçok etkeni liste olarak sıralayabiliriz. Durumu değerlendiren uzman kişinin yapması beklenen, bu listenin içerisinde çocuğun durumuna en çok etki edenleri belirten bir öncelik sıralaması yapmasıdır.
Çocuğun okulla tanıştığı süreci kolaylıkla atlatması için anne ile babaya düşen görevler nelerdir?
Bu olaya sadece ‘okul kapısında ne yapalım?’ diye kesitsel bir bakış açısı getirmemek gerekir. Bu, bir sürecin sonucu olarak elde edilen bir durum olmalıdır. Öncelikle çocuğun anne babadan ayrılmasını sağlıklı bir biçimde planlamak gerekir. Daha sonra okul ortamına onu hazırlamalı, birlikte düşünülmeli ve planlanmalıdır. Okuldan önce çocuğunuzu kreşe ve anaokuluna göndermeniz çok basit bir öneri olabilir ama gereklidir. Çocuğunuza alışması için ihtiyacı olan zamanı verin, çocuğunuzun alışması beklediğinizden uzun zaman bile alsa her çocuğun farklı mizaç özellikleri olduğunu aklınızda tutun.
Bir çocuğun ergenlik döneminin sorunlu geçtiğini nasıl anlarız? Ne zaman bir uzmandan yardım alınmalı?
Ergenin işlevselliği yani ders başarısı giderek geriye gidiyorsa, evde ondan beklenen sorumlulukları yerine getirmiyorsa, arkadaş çevresi değişmişse, eve geç geliyorsa, madde kullanımına ait belirtiler, şüpheler varsa ya da daha çok içine ya da odasına kapanıyorsa sorun var demektir. Mutlaka bu durumda bir uzman yardımı gerekir.
Bebek gelişiminde geç konuşma ve tuvalet eğitimi konusunda neler yapılmalıdır? Ne zaman bir uzmana başvurulmalıdır?
0-1 yaş arası sesli sessiz agulamalar, 1 yaşında 1-2 kelime, 2 yaşında 2 kelimelik cümle bekleriz. Bu seviyede bir konuşma yoksa uzmana başvurulmalıdır. Birçok gelişimsel sorun bu şekilde belirti vererek erken tanıya gidilebilir. Erken tanı bu hastalıkların iyileşmesinde en önemli faktörlerdendir.
Tuvalet eğitiminde ise 5 yaşına kadar çocuk hala tuvalet alışkanlığı edinememişse hastalık düzeyindedir. Tuvalet eğitimi 3 yaşından sonra hala alınmamışsa çocuğun gelişimsel basamaklarına zarar vermemek için bir uzmandan destek alınmalıdır.
Tuvalet eğitimi konusunda ilk aşama gündüz bezden kurtarma ve tuvalet veya lazımlığa oturtmaya alıştırma olmalıdır. Bu eğitime başlama yaşı her çocukta farklılık gösterebiliyor ama genelde 2 yaş başlama için uygun bir yaştır.
Baskıcı olmamalıyız çocuğun izin verdiği kadar adım adım ilerlemeliyiz ve özerkliğine saygı duymalıyız. Bir çocuğun idrarını kaçırma hastalığı (enurezis) olduğunu söyleyebilmemiz için 5 yaşı beklememiz gerekir ama bu kriter hastalık kriteridir. 4 yaş kaka öğrenimi için sınır yaştır. Ayrıca eğitim basamaklarında yaşanan çatışmalarda da uzmana başvurulmalıdır.
Okul öncesi çocuklarda en sık karşılaştığınız şikayetler neler?
Okul öncesi 0-5 yaş aralığında olabilecek sorunlardan bahsedersek bunlar uyku bozukluğu, yemek yeme veya yedirme sorunu, tuvalet eğitimi ve buna bağlı sorunlar (enürezis) alt ıslatma, (konstipasyon) kabızlık, söz dinlememe, kurallara uymama gibi sorunlardan bahsedilebilir.