Endometrium (rahmin iç katmanı), her mensturasyon periyodu (adet döngüsü) dahilinde kalınlaşarak embriyonun yerleşip gelişmesi için hazır hale gelir. Yumurtalıklardan salınan yumurta hücresinin döllenmemesi halinde, kalınlaşan rahmin iç katmanı, belirli bir zaman sonra bir miktar kan ile birlikte vücuttan atılır.
Kanamanın yaşandığı süre içinde adet kanının olağan dışı olarak geriye doğru akması ve karın boşluğuna bir miktar kanın taşınması mümkün olabilmektedir. Bu durum endometrium hücrelerinin kanının taşındığı hat üzerinde herhangi bir yere yerleşmesine ve aynen rahmin iç tabakası gibi davranmasına (her ay kalınlaşarak ve bir miktar kan ile birlikte dökülmesi) neden olur. Bu kanamanın kalıntıları zaman içinde birikerek yerleştikleri yerlerde iltihabi reaksiyonlara, yapışıklıklara ya da kitle oluşumuna yol açabilir.
Çikolata kisti ve görüntüsü
Endometrium hücrelerinin overe (yumurtalık) yerleşmesi sonucunda, içi genellikle rengi ve görüntüsü itibariyle erimiş çikolatayı andıran bir sıvıyla dolu olan ve bu benzerlik nedeniyle çikolata kisti (endometriozis) adını alan yapılar oluşur.
Çikolata kisti, sıklıkla herhangi bir zamanda kronik pelvik (karnın alt kısmında ya da kasıkta) ağrı ya da cinsel ilişki sırasında derinlerde hissedilen ağrı; adet döneminde şiddetli şekilde ağrı oluşumu ile belirti verir. Adet dönemi içinde hissedilen ağrılar basit ağrı kesicilerin kullanılmasıyla tedavi edilemeyen ağrılardır.
Ağrılar farklı etkenlerden dolayı oluşmaktadır. Endometriosis (rahmin iç katmanının rahmin dışında bir yere yerleşmesi sonucunda oluşan hastalık) odaklarının meydana getirdiği kanamalar nedeniyle oluşan iltihabi reaksiyonlar ağrıya yol açabilir. Her adet döneminde hissedilen tedaviye cevap vermeyen ve şiddetli adet sancıları bu iltihabi reaksiyonlardan kaynaklanmaktadır. Ağrılar, endometriozis odaklarının kanamaları nedeniyle oluşan artıkların, etrafındaki organ ve dokular arasında adezyonlar (yapışıklık) oluşturması sebebiyle de meydana gelebilir. Kronik pelvik ağrılar ya da cinsel ilişki sırasında hissedilen ağrılar bu adezyonlar nedeniyle oluşmaktadır.
İnfertilite (kısırlık veya gebe kalamama) ya da adet düzensizliği yakınmalarının altında yatan sebep de çikolata kisti olabilmektedir.
Kanama artıklarının meydana getirdiği adezyonlar, tüplerin tıkanmasına ya da fallop tüplerinin saçaklarının fonksiyonlarının bozulmasına neden olabilir. Bunun sonucunda over (yumurtalık) tarafından salınan yumurta hücresi, fallop tüpüne geçemez veya tıkanıklık olan tüpte ilerleyemez. Bu da infertiliteye neden olur.
Yumurtalık kisti şüphesiyle yapılan ameliyatlar esnasında da çikolata kistine rastlanabilir.
Bu belirtilerden bir veya birkaçından yakınma varsa, çikolata kistinden şüphelenilir. Endometrioma jinekolojik muayene ve jinekolojik ultrason yoluyla kolaylıkla tanınabilmektedir. Kesin tanı ise cerrahi operasyon sırasında alınan kistin patalojik incelemesi sonucunda konulabilir. Kan testinde Ca–125 değerinin yüksek olması tümör mevcudiyetinin göstergesidir. Ca–125 değerinin ölçümü gerekli olmasa bile, tedavi sonucunda Ca–125 değerinin azalması, tedavinin başarısının ölçütü olarak ve nüksetme riskinin öngörülebilmesi açısından önemlidir.
Çikolata kisti, ilerleyebilen sinsi bir hastalık olduğundan, hiçbir belirti vermeyebilir. Şans eseri çikolata kisti olduğunu öğrenen kadınların sayısı da az değildir.
ÇİKOLATA KİSTİ EVRELERİ VE BOYUTLARI NASILDIR?
Endometriosis, endometriumun (rahim içi tabaka) rahmin dışında bir bölgeye taşınarak yerleşmesi ve endometriumun davranışını yerleştiği bölgede devam ettirmesi olarak tanımlanabilir. Endometriosis, rahim ve yumurtalıklarda ve karın içi bölgede değişik lezyonlara neden olabilir. Çikolata kisti evreleri ve boyutları, bu lezyonların yaygınlığı temel alınarak belirlenir. Mevcut lezyonlar (niteliği tam olarak saptanamayan bozukluklar); konumu, boyutu ve invazyon derinliği ile over (yumurtalık) ve fallop tüplerininde görülen adezyonların (yapışıklık) nitelikleri baz alınarak 1. Evre, 2. Evre, 3. Evre ve 4. Evre olarak kalsifike edilir. 1. Evre, minimal endometriosis; 2. Evre, hafif endometriosis; 3. Evre, orta endometriosis ve 4. Evre şiddetli endometriosis olarak belirlenir. Mevcut lezyonlar renklerine göre siyah, beyaz ya da kırmızı olarak da ayırt edilebilmektedir.
Hastalığın başlangıç safhalarındaki endometriosisin, 1. Evre ya da 2. Evre'de; karın içi bölgede ileri derecede adezyonların (yapışıklık) bulunması ve çikolata kistlerinin gözlenmesi endometriosisin 3. Evre ya da 4. Evre' de olduğunun göstergesidir.
Endometriosis odaklarının yumurtalıklara yerleşerek meydana getirdiği kitlere çikolata kisti (endometrioma) adı verilmektedir. Sıklıkla peritoneal (karın boşluğunun iç yüzünü örten zar) lezyonlarla izlenen endometrioma, bazı durumlarda izole olarak da tespit edilebilmektedir. Tespit edilen enometriomaların çapı 3 cm'nin üzerinde olması, hastalığın 3. Evre'sinde ya da daha ileri bir evrede olduğunun göstergesidir. Hastalığın 4. Evre'sinde olması durumunda, ender olmayarak overler orta hatta birbirine yapışmış ve rektum (kalın bağırsağın son bölümü) orta hatta uterusun (rahim) arkasına yapışmış halde izlenir.
Çikolata kisti evreleri ve boyutlarının aşamalarının tespiti, transvajinal ultrason (vajinal ya da jinekolojik ultrason) ile çikolata kisti tipik görüntüsünden kolaylıkla saptanabilmektedir. Çikolata kistinin kesin tanısı ise operasyon sonrasında kistin patalojik incelemesinin ardından konulabilmektedir.