Alzheimer’in Belirtileri Nelerdir?
Acıbadem Sağlık Grubu Konsültan Nöroloji Uzmanı: İlk plandaki belirtisi unutkanlıktır. Hasta, eşyalarını koyduğu yeri, isimleri unutabiliyor, sorduğu soruları tekrar tekrar sorabiliyor. Kişinin yer yönelimiyle ilgili sorunlar ortaya çıkıyor; örneğin bulunduğu yeri bilemiyor.
Evinin odalarını karıştırabiliyor. Yeni bir yere gittiğinde orayı öğrenmesinde zorluklar olabiliyor. Davranış bozuklukları görülüyor, olmayan sesler duyabiliyor, kendisine kötülük edilebileceği kanısına kapılabiliyor. Günlük yaşamında bazı aletleri kullanırken zorluk çekebiliyor; örneğin kumanda gibi. Günlük ihtiyaçlarını karşılamada zorlanabiliyor; banyo yapmak, saç taramak gibi.
Bu Hastalığın Tanısı Nasıl Konuluyor?
Alzheimer hastalığında başlangıcın unutkanlıkla olması önemlidir. Bunun dışında bunama halinin varlığının tanınması lazım. Bunun için tek başına unutkanlıkla tanı koymuyoruz. Konuşma ile ilgili bozukluklar, beceri, etraftaki objeleri tanımayla ilgili bozukluklar önemlidir.
Bir de kişinin yaşı da bizim için önemlidir. Çünkü Alzheimer geç yaş hastalığıdır. Genetik ailevi bir Alzheimer ile karşı karşıya değilsek ve bu bulgular 30 yaşındaki bir kişide çıkıyorsa, burada başka nedenler aramak gerekir.
Depresyon ve akut şaşkınlık halini de muhakkak göz önünde bulundurmak gerekir. Demans (bunama) ya da Alzheimer hastalığı için tek başına nöropsikolojik test sonuçları ile karar verilemez. Klinik olarak şüphelenmek zorundasınız, klinik olarak hasta belli ölçütleri doldurmak zorundadır.
Ondan sonra başka bir bunama nedeni bulamazsanız ve esas problem bellek bozukluğuysa o zaman Alzheimer hastalığına yöneliyorsunuz. Ek yaptığımız incelemeler de var. Altta yatan başka bir neden var mı diye kan testleri istiyoruz.
Eğer son bir yıl içinde yapılmamışsa beyin görüntülenmesini istiyoruz. Tomografi olabilir, MR olabilir. Bütün bunların hepsini bir arada kullanarak Alzheimer teşhisini koyuyoruz.
Alzheimer’a Neden Olan Sebepler Var mıdır?
Bu hastalığa neyin neden olduğu biliniyor ama neden ortaya çıktığı bilinmiyor. Alzheimer hastalığı beyinde varsa bunu kötüleştiren şeyler var. Özellikle orta yaştaki yüksek tansiyon, kalp hastalığı, şeker hastalığı gibi hastalıklar. Bunlar varsa Alzheimer daha kötüye gidiyor. Hastaların yüzde 10 kadarında bu hastalık genetik.
Genler bu hastalığa neden olabiliyor. Genetik yatkınlığı olanlarda daha erken yaşlarda görülebiliyor. Belirli bir grup hastada ise aile hikâyesi olmadan ortaya çıkıyor. Eskiden çevresel faktörler çok suçlanırdı. Örneğin alüminyum tencerelerde yemek yemek gibi. Şimdi onlar ön planda değil, sadece uzak ihtimal olarak düşünülebilir.
Bunama Ve Alzheimer Arasındaki Fark Nasıl Anlaşılabilir?
Bunamanın Alzheimer dışında da nedenleri var. Bazı bunamalar bellek sorunlarıyla değil, davranıştaki bazı sorunlarla ortaya çıkabiliyor. Başlangıçta çıkan belirti bellek bozukluğu yani hafızaysa, çok büyük ihtimalle Alzheimer hastasıyla karşı karşıyasınız demektir.
Bu nedenle görüntülemenin yararı vardır. Beyin hacminde belirli değişiklikler görebiliyorsak, bu bize bazı hastalıkları düşündürebiliyor. Alzheimer’da bazı bölgelerin erimiş durumda olduğu görülebiliyor. Fonksiyonel bazı görüntülemeler de, örneğin PET, tanı için kullanılabiliyor. Ama en önemlisi hastalığın hangi belirtiyle ortaya çıktığıdır.
Alzheimer’ın Tedavisi İçin Ne Yapılabilir?
1990’ların başına kadar Alzheimer için hiçbir ilaç yoktu. Ama o yıllardan itibaren beyinde eksik olan asetik kolin denilen maddenin saptanmasıyla belirli bir grup ilaç ortaya çıktı. Beyinde bu maddenin yıkımını engelleyen bu ilaçlar, şu an için en çok kullanılan ilaç grubudur.
Bir diğer madde ise glutamat. Bunun fazla salgılanması da Azheimer hastalığında etkili ve beyine zararı var. Bunu engelleyici bir başka ilaç da kullanılıyor. Ne yazık ki hastalığı durduran bir tedavi yok.
Alzheimer Hastalarının Psikolojik Sorunları Nasıl Ortaya Çıkar?
Acıbadem Sağlık Grubu Konsültan Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Pakize Geyran: Alzheimer, çeşitli evreleri olan bir hastalıktır. İlk evre, orta evre, ileri evre gibi. Her döneme ait psikiyatrik durumlar değişiyor. Genelde bazı tip Alzheimer vakaları, unutkanlık fark edilir düzeye gelmeden önce psikiyatrik belirtilerle başlıyor. Tespit ve işleme belleğindeki bozulamaya bağlı olarak gelişen muhakeme bozukluğu ile başlayabilir.
Algı bozulukları ortaya çıkabilir. Alınganlık, kuşku, şüphe, öfke kontrolsüzlükleri, dürtüsellik, depresyon, hüzün, karamsarlık gibi belirtilerin yanı sıra kişiliğin değişmesi ya da kişilikte daha önce mevcut ama kontrol edilebilen bazı olumsuz kişilik özelliklerinin kontrol edilmemesi gibi belirtiler ortaya çıkar.
Erken dönemde görülebilen bu belirtiler genelde gözden kaçabilir. Hasta yakınları tarafından huysuzluk olarak yorumlanabilir, “Zaten eskiden de böyleydi”denilir. Seyrek de olsa duyarlı olan aileler yaşam kalitesi bozulan hastayı bize getirebiliyorlar.
Aile Ne Zaman Psikiyatriye Başvurur?
Doç. Dr. Pakize Geyran: İleri dönemde genelde hastalar nöroloji uzmanı tarafından yönlendirilir ya da aile, artık hastanın kayıplarından kaynaklanan davranış bozukluklarıyla başa çıkamaz duruma geldiği için bir psikiyatrik destek ister.
En sık başvuru nedeni uyku bozuklukları ile davranış bozukluklarıdır. Bu hastaların bıiyolojik ritmi bozulmuştur. Gündüzü uyuklayarak, etrafla ilgilenmeden geçiren hasta, gece aşırı bir uyarılmışlık durumuyla uyuyamaz.
Bilinç bulanıklığı ile birlikte algı, davranış bozuklukları olur. “Birileri var, ses geldi, odama birisi girdi, biri bana dokunuyor” gibi. Saptama, işleme ve yakın bellek bozuklukları geçmiş anılarla kapatılmaya çalışılır. Hayaller, geçmişte yaşıyormus gibi konuşmalar yapabilirler. Düşünce bozuklukları olabilir.
Zarar görme, takip edilme, aldatılma gibi heyecanlı düşünceler ve bu doğrultuda davranışlar, cinsel konularda dürtü kontrolsüzlükleri de gelişebilir. Sürekli tutarsızlık gösteren dalgalı bir zihinsel performansları vardır. Çocuksu tutturmalar, ikna edilememeler, olmayacak şeyleri istemeler , inatçılık görülebilir.
Hastaların zaman ve mekan algısıyla ilgili kayıpları vardır. İleri dönemde psikiyatrik sorunlar aile açısından çok daha büyük sorun olmaya başlar. Nadir de olsa şiddete yönelme, evden çıkıp gitme, kaybolma gibi vakalar da görülebiliyor.
Bunama Ve Alzheimer Arasındaki İlişki Nasıldır?
Doç. Dr. Geyran: Çok sayıda hasta geliyor ve “Ben eskisi gibi değilim, koyduğum şeyi yerinde bulamıyorum. Alzheimer mı oluyorum?” diyor. Her unutma dediğimiz bunama değildir. Her bunama (demans) Alzheimer değildir. Bunun ayrımını nörologlar yapar. Alkol kullanımının yarattığı B vitamini eksikliği de bir demans nedenidir.