Yumurta Donasyonu Nedir?
Yumurta nakli sayesinde menopoz dönemindeki, ya da yumurta üretimi çeşitli sebeplerle artık durmuş olan kadının; doğurgan, genç ve sağlıklı bir başka kadından temin edilmiş yumurtalarla, kendi eşinin spermleri ile tüp bebek yöntemi ile çocuk sahibi olabilme şansına yumurta donasyonu denilmektedir.
Yumurta naklinde; yumurtaya bağışlayan kişiye dönor denilmektedir. Yumurta bağışlayacak olan kadının yumurtalıkları hap ya da iğnelerle uyarılmaktadır. Yumurtalar uyarıldıktan sonra belirli bir olgunluğa erişince yumurtaların toplanma aşamasına geçilir. Bu aşamada hafif anestezi kullanılabilir. İşlem, vajinal yoldan yapılır. Toplanmış olan yumurtalar, baba adayından alınan spermlerle laboratuar ortamında mikroenjeksiyon yöntemi ile birleştirilir.
Gebelik için sağlıklı bir rahme sahip olan her kadın, yumurta nakli ile gebelik tecrübesini edinip çocuk sahibi olabilir. Yumurta donasyonu yani yumurta nakli, tüp bebe tedavisiyle aynıdır. Aralarındaki fark ise, yumurtaların, bağış yapan kadından temin edilmesidir.
Yumurta donasyonu yaygın olarak uygulanan bir yöntemdir. Türkiye Cumhuriyetinde yumurta donasyonu yasal değildir. KKTC de ise belirli koşullarda serbest bırakılmıştır.
Yumurta Donasyonu Nasıl Yapılır?
Yumurta donasyonunda, yumurtayı bağışlayan ve alıcı aile arasındaki ilişki iki şekilde kurulabilir. Bunlar:
Anonim olarak yapılan yumurta donasyonlarında alıcı ve donör birbirilerini kesinlikle tanımaz. Bilgiler gizlidir.
Non-anonim ilişkide ise alıcı ve donör birbirlerini tanımaktadır.
Yumurta donasyonu işlemlerinin % 95 i anonim olarak yapılmaktadır. Yumurta donasyonunda tek fark; normal tüp bebek tedavisinde yumurta geliştirici ilaçlar anne adayına uygulanmaktadır. Ancak yumurta donasyonunda yumurta geliştirici ilaçlar, yumurta bağışlayan kişiye uygulanır. Bu aşamada anne adayına yalnızda rahim iç zarının hazırlanması için çeşitli ilaçlar uygulanır.
Yumurta bağışlayacak olan kişi ve anne adayı aynı zamanlarda tedaviye başlar.
Yumurta toplama ve sperm verme aşamasında alıcı aile ve yumurta bağışı yapan kişi anonim olarak bu işlemi tercih etmiş ise birbirlerini kesinlikle görmezler.
Yumurtanın döllenmesi ve Embriyo gelişimi takip edilir. Ardından da kaliteli embriyolar anne adayının rahmine transfer edilir. Bu transfer aşamasından 12 gün sonra gebelik testi yapılır. Bu sayede de gebelik kontrol edilir.
Yumurta Donasyonu Kimlere Uygulanır?
- Hamileliğin sağlanması için yeterli sayıda yumurtası mevcut olmayan kadınlara uygulanabilir,
- Rahmi mevcut olan ancak erken menopoz sorunu olan ve yumurta üretimi olmayan kadınlara uygulabilir.
- Turner's sendromu gibi kalıtsal sorunları olan hastalara,
- Çeşitli sorunlar sebebiyle yumurtalıkları alınmış olan hastalara,
- Kanser sebebiyle Kemoterapi, ışın tedavisi gibi tedavilere maruz kalmış ve yumurtalıkları hasar görmüş kadınlara,
- İlaç tedavisine cevap vermeyen kadınlara,
- Hemofili, Duchenne's muscular distrofisi, Huntington's koreası gibi anne adayında olan, taşıyıcı gen sebebiyle bebeğe aktarılabilecek sorunları olan kadınlara,
- Tüp bebek denemelerinde tekrarlayan başarısızlıklara sahip kadınlara,
- Yaşın ilerlemesi sebebiyle yumurta rezervlerinin çocuk sahibi olmasına uygun olmadığı kadınlar,
- X geni kaynaklı olarak genetik geçişli hastalıkları olan kişilere, yumurta donasyonu yapılmaktadır.
Yumurta Bağışçısı İçin Yapılan Hazırlıklar
Yumurta bağışı yapacak olan kişiler titizlikle seçilir. İlk olarak geçerli bir kimlik gerekmektedir. Eğitim durumunun gösterildiği resmi bir evrak itenir.
Şayet kişi güven vermiyor ya da herhangi bir şüphe uyandırıyor ise kesinlikle tercih edilmez.
ASRM ve ESHRE standartları göz önünde bulundurularak, uygun donörler seçilir.Bunun dışında diğer şartlar da aranmaktadır. Bu şartlar aşağıda belirtilmiştir.
Psikolojik Yeterlilik:
Yumurta bağışı yapacak olan kişiler ilk olarak psikolojik bir testten geçmektedir. Herhangi bir ruhsal sorunu mevcut ise yumurta bağışı için kesinlikle kabul edilmezler. Yapılan depresyon ve anksiyete testleri dışında ayrıntılı medikal testler de uygulanmaktadır. Herhangi bir kişilik bozuluğu olduğu saptanan kişiler, diskalifiye edilirler.
Serolojik Araştırma:
- Bulaşıcı hastalıklar,
- Thalasemia,
- Kistik fibroz gibi bulaşıcı ve cinsel hastalıklar bakımından testler yapılır. Bu testlerde herhangi bir sorun çıkması durumunda, yumurta bağışlamaya aday olan kişi diskalifiye edilir.
Jinekolojik Değerlendirme:
Bu değerlendirme ile yumurta bağışı yapacak olan kadının yumurta rezervleri, yumurtalarının kalitesi, rahim durumu gibi faktörler araştırılır. Yumurta bağışlayacak olan kişinin santral folikül sayımları değerlendirilir. Bu sayede yumurta toplanma aşamasında herhangi bir sorun çıkıp çıkmayacağı araştırılır.
Hematolojik Değerlendirme:
Yumurta toplama aşamasında kanama riski mevcuttur. Bundan dolayı da yeteri kadar kan hücresinin mevcut olup olmadığı, hastanın pıhtılaşma durumu saptanır.
Genetik Araştırmalar:
Şayet alıcılarda bazı hastalıkların taşıyıcılık riski mevcut ise bu durumda çeşitli testler uygulanır.
Yapılan standart testler ise:
- Kromozom Analizi,
- Talasemi Testleri,
- Kisttik Fibrozis olarak sayılabilir.
Bunun dışında yumurta bağışlayan kişilerin etnik özelliklerine göre çeşitli genetik testler uygulanabilir.
Bunun dışında kalıtsal hastalıklar bakımından da çeşitli testler uygulanabilir.
Bu uygulamaların ardından yumurta bağışı yapacak olan kişi tarafından bir sertifika imzalanmaktadır. Bu sertifikada bulunan bilgiler:
- Yumurta bağışı yapan kişinin fiziksel özellikleri,
- Tıbbi özellikleri,
- Psikolojik durumlarıdır.
Yumurta nakli ile çocuk sahibi olmayı planlayan çiftlere, kendileri için fiziksel olarak en uygun olan dönorler hakkında bilgi verilmektedir.
Yumurta bağışı yapacak olan kişinin uygun olduğuna karar verilirse, ilaç tedavisi planlanır.
Yumurtaların uyarılma aşamasına adetin 2-3 .gününde başlanır. Yumurtalar istenilen boyuta ve olgunluğa eriştiği zaman HCG ya da GnRh analogu enjeksiyonu uygulanır. 35-36 saat ardından yumurtalar genel anestezi aracılığı ile toplanmaktadır. Laboratuar ortamında yumurtalar uygun hale getirilir. Baba adayından alınan spermler ile döllendirilir. Bu sayede embriyolar anne adayının rahmi için hazır olur.
Yumurta bağışı yapan kişi ve alıcı aile şayet istemiyorlarsa, kesinlikle karşılaşmazlar. Kimlik bilgileri tamamen gizli tutulur.
Bağış yapan kişinin herhangi bir şekilde alıcı bilgilerine ulaşması mümkün değildir.
Bağış Yapacak Kişilerin Bilgilendirilmesi
Yumurta bağışını yapacak olan kişi, konunun her ayrıntısı hakkında bilgilendirilmelidir. Yumurta bağışı yapmayı baskı altında olmadan ve tamamen kendi isteği ile yapması gerekmektedir.
Bu aşamadan sonra şayet yumurta bağışı yapmak için uygun aday olarak seçilirse, gönüllü bağış beyanı doldurulmalı ve imzalanmalıdır.
Bu konuda kabul edilmesi gereken ilk konu; yumurta bağışı yapan kişinin doğacak çocuk üzerinde hiçbir hakka sahip olmadığıdır. Dünyaya gelen çocuk, tamamen alıcı çifte aittir.
Yumurta bağışı yapacak olan donörler dünyaya gelecek çocuklar için ailelere yardımcı olabilmektedir. Fakat dünyaya gelen çocuğun annesi olmadıkları konusunda bilgilendirilip eğitilirler.
Şayet alıcı çift arzu ederse, yumurta bağışlayan kişinin her bilgisine ulaşabilir. Bu bilgilere sahip olma hakları saklıdır.
Ancak yumurta bağışı yapan ve alıcı ailelerin kimlikleri kesinlikle bir başkasına verilemez. Bu bilgilere yalnızca istisnai durumlarda mahkeme kararı ile ulaşılabilir.
Yumurta gelişimi adına başlanan işlem boyunca bağış yapan kişinin, yumurta toplama aşamasına geçene kadar uygulamayı yani yumurta donasyonunu iptal etme hakkı saklıdır.
Tedavi aşamasında ya da tedaviden sonra çeşitli riskler meydana gelebilir. Bu riskler yumurta bağışı yapacak olan kişiye detaylı şekilde anlatılır.
Yanlış bilgilendirme yapılması yasal olarak yasaktır. Kişiler, her konuda ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmek zorundadır.
Yumurta Alıcısı Çifte Uygulanan İşlemler:
Alıcı olacak ailelerin bu tedaviye uygun olarak hazırlanması oldukça önem teşkil eder. Bu aşamada ilk olarak alıcı çift her aşama konusunda detaylı olarak bilgilendirilir. Ardından da tıbbi işlemlere başlanır.
İlk olarak anne adayı muayene edilir. İhtiyaç duyulan kan testleri yapılır. Baba adayına sperm analizi yapılır. Ardından da çifte bulaşıcı hastalıklar ve cinsel hastalıklar testi uygulanır.
Bu amaçla;
- HBsAg,
- HIV,
- HCV gibi kan testleri uygulanır.
Alıcı çiftin değerlendirilmesi oldukça önemlidir.
- HSG
HSG, ilaçlı rahim filmidir. Bu uygulama ile tüpler oldukça sağlıklı bir şekilde değerlendirilmektedir. Oldukça basit bir işlemdir. HSG, rahim içine uygulanan radyo opak madde sayesinde yapılır. Bir görüntüleme yöntemidir. Rahim içini ve tüpleri dolduran bu ilacın röntgen ışınlarını geçirmesi söz konusu değildir. Bu sayede tüpler ve rahim içi film ile görüntülenebilir. Rahim içinde şayet mevcut ise polip, miyom gibi oluşumların tespit edilmesi mümkündür.
Tüplerin sıvı toplaması ve şişmesi sebebiyle gebe kalmada çeşitli zorluklar ortaya çıkar. Bu soruna hidrosalpinks denilmektedir. Bu sorun, gebeliğin gerçekleşmesi önünde yaygın bir engeldir, dış gebelik riskini de arttırır.
Bu sorunun tedavisi, tüplerin cerrahi yöntemlerle alınmasıdır. Bu tedavi açık ya da kapalı yöntemle yapılabilir. Yaygın olarak tercih edilen yöntem ise kapalı ameliyat yöntemidir. Rahim içinde bulunan Polip ve Miyom yapıları da ilaçlı rahim filmde kolaca tespit edilebilir.
- Endometrium ve Ultrason İle Değerlendirme
Rahim içerisinde olan tabaka, ultrason sayesinde sağlıklı bir şekilde değerlendirilmektedir. Değerlendirilen tabaka rahim içi zarıdır. Bu tabakanın tıbbi literatürde adı ise endometriyumdur. Rahim içi zarının kalınlaşması ultrason ile değerlendirilmektedir. Rahim içinde bulunan boşluk ise Endometrium tarafından kaplanmıştır. Bu yapının araştırılması ve varsa sorunlarının tespit edilmesi sayesinde gebelik şansı arttırılacaktır.
Endometrium yani rahim içi zarı östeojen adı verilen kadınlık hormonuna oldukça duyarlı bir yapıya sahiptir. Estradiol hormonu, yumurtanın gelişme aşamasında yumurtanın etrafında dokulardan salgılanmaktadır. Progesteron hormonu da aynı alandan salgılanmaktadır. Adet döneminin bitiminde ise bu hormonun kandaki oranı azalır. Bu sebeple de çekilme kanaması meydana gelir. Gebeliğin gerçekleştiği kadınlarda ise, kanda bulunan bu hormon yükselmeye başlar. Bu sebeple de adet kanaması gerçekleşme. Gebelik tamamlanana dek bu kanama gerçekleşmez.
Bir endometrium yani rahim içi zarının transfer edilen embriyoyu kabul etmesi ve gebeliğin başlaması için 10 gün süresince Estrafiol hormonu uygulanmanın. Bunun ardından ise progesteron hormonuna başlanmalıdır.
Hamileliğin Gelişmesi İçin:
- En az 10 gün süresince rahim içi zarına Estradiol hormonu uygulanmalıdır. Bu sayede rahim içi zarı yani endometriyumda yer alan reseptörler doyacaktır. Bu sayede de rahim içi zarının kalınlığı 8-14 mm arasında olacaktır. Gebeliğin oluşması için bu zarın kalınlığının 7 mm. üzerinde olması gerekmektedir.
- Çekilme kanamasının ortaya çıkmasını engellemek için Estradiol kanda durmalıdır. Kanda durması gereken süre ise 24 gün olmaktadır.
- İmplantasyon yani gebeliğin yerleşmesi gerçekleştikten sonra ortalama olarak 5 gün sonra plasenta yani bebeğin eşi Estradiol ve Progesteron adı verilen hormonlarını salgılamak için işlemlere başlar.
- Yumurta transferi yapılacak olan çiftlere haricen Estradiol ve Progesteron uygulanmaktadır.
- Progesteron uygulanması ve doğal sikluslarda bunların kontrol edilmesi oldukça önem teşkil eder.
Endometrium yani rahim içi zarına 7 günden fazla Progesteron hormonu uygulanır iseve transfer gerçekleşir ise hastanın gebe kalması söz konusu olmaz.
ENDOMETRİUM MEYDANA GELEN ZARARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Endometriumu araştırmak için vajinal ultrason yapılır. Bu ultrasona Transvajinal USG denilmektedir.
Endometrium, adet döneminin başlaması ile beraber kan ile birlikte dökülür ve vücut dışına atılır. Adet haftasının ilk 6-7 gününde ise oldukça ince bir yapıdadır. Bu aşamadan sonra yumurta hücresinin gelişmesi ile birlikte salgılanması yapılan Estrdiol hormonu ya da oral yolla uygulanan hormon ilaçları sayesinde Endometrium kalınlaşmaktadır. İlaç kullanımının 10. Gününde kalınlık 8 mm üzerine çıkar.
Menopozda döneminde olan kadınlar için ilaç kullanım süresinin daha uzun olması gerekir.
Alıcının bilgilendirilmesi
Alıcı olan aile, uygulama hakkında ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmelidir. Alıcı olan aile de, bağış yapan kişi gibi işlemi onayladığına dair bir form imzalamalıdır.
Bu konuda bilinmesi gereken önemli noktalar ise:
- Alıcı olan çift; dünyaya gelecek bebeğin yasal ailesi olacaktır. Bu sebeple de çocuğun bütün sorumluluğu alıcı çiftin üzerindedir.
- Yumurta bağışı yapan kişinin şahsi bilgileri ve alıcı ailenin şahsi bilgileri gizli tutulur.
- Uygulama aşamasında donasyon kaynaklı riskler ortaya çıkabilir. Yumurta nakli uygulamasında, alıcılara yumurta toplama işlemi yapılmaz. Bundan dolayı da cerrahi herhangi bir risk bulunmaz.
- Bütün tarama testlerine karşın enfeksiyon riski bulunur.
- Donörlerin kimlik bilgileri haricinde bütün bilgileri alıcı aileye aktarılır.
Yumurta nakli uygulaması, anne ve baba adaylarının çocuk sahibi olmalarını sağlayacak oldukça başarılı bir işlemdir.