EEG belli bir frekans ve genliği (amplitüd) olan elektriksel sinyallerden oluşur (Şekil 1'de normal bir EEG örneği görülmektedir.). Uyanıklıkta EEG’nin temel aktivitesi 8-12 Hz frekanslı partietooksipital alfa ritmidir. Alfa ritmi en iyi kişi uyanık, istirahatte, relaks ve gözler kapalı iken görülür. Gözler açık veya kişi uyarılırsa bloke olur. Beta aktivitesi 13—25 Hz frekanslı frontal ve sentral bölgelerde görülen, kısmen düşük voltajlı normal aktivitedir. Yüksek voltajlı beta aktivitesi sedatif-hipnotik ilaç alımında görülür.
(Şekil 1:47 yaşında normal bir olgu. Oksipital alfa ve sentral bölgelerde daha hızlı beta aktivitesi görülüyor)
EEG rutin olarak uyanıklıkta çekilir. Ancak bazen uyku anomallikleri ya da EEG de bazı anormalliklerin uykuda belirginleşmesi gibi nedenlerle uyku EEG’si de çekilmektedir. Uyku, EEG temelinde 5 döneme ayrılır. Faz olarak isimlendirilen bu dönemler esas olarak 2 ana kısımdan oluşur: REM ve nonREM. REM hızlı göz hareketlerinin İngilizce kısaltmasıdır ve uykunun özel bir dönemidir. nonREM dönemleri ise REM dışında kalan 4 dönemi içerir. Fazlara göre EEG de temel özellikler şöyledir:
Faz1:
Uyku ile uyanıklık arası geçiş dönemidir. Bu dönemde alfa aktivitesi kaybolur, düşük voltajlı, yavaş aktiviteye yerini bırakır. Verteks keskin dalgaları maksimal olarak vertekste yerleşik elektrodlardan kaydedilir.
Faz 2:
Uyku iğciklerinin ortaya çıkışı ile bu döneme geçilir. Uyku iğcikleri 12-14 Hz frekanslı sinüzoidal dalgalardır.
Faz 3-4:
Yüksek voltajlı, yaygın yavaş dalga aktivitesi ile belirgindir. Uykunun en derin olduğu dönemdir.
Faz 1-4 dönemlerinin hepsine birden nonREM uykusu denir.
REM:
Düşük voltajlı, karışık frekansta, Faz 1 EEG’sine benzer özellikte, hızlı göz hareketleri ve tüm vücutta atoninin bulunduğu bir dönemdir. REM erişkinlerde uykuya geçtikten 90 dakika sonra ortaya çıkar. Normalde gündüz çekilen bir EEG de REM izlenmez fakat uyku deprivasyonu, REM baskılayıcı ilaçların bırakılması, alkolün bırakılması veya narkolepsi de görülebilir.
Genel EEG Anormallikleri
Zemin Ritminde Yavaşlama:
Bilindiği gibi normal bir EEG de zemin ritmini 8-13 Hz lik parietoksipital alfa ritmi ve sentral bölgelerde 13-25 Hz lik beta ritmi oluşturmaktadır. Zemin ritminde 7 Hz’in altına düşen aktiviteler yavaş serebral dalgalardır. Bunlardan 4-7 Hz arasında olanlara Teta dalgaları, 0-4 Hz arasındakilere Delta dalgaları denmektedir. Teta ve delta dalgalarının ikisinin de normal bir uyanıklık EEG sinde görülmesi istisnai durumlar dışında anormaldir.
Zemin Ritminde Diffüz Yavaşlama:
En sık görülen EEG anormalliğidir.Nonspesifik bir bulgudur ve değişik nedenlere bağlı yaygın ansefalopatilerin bir özelliğidir (toksik, metabolik, anoksik, dejeneratif). Multipl fokal yavaşlama lateralize parenkimal disfonksiyonun bulunduğu durumlarda görülebilir (Tümör, serebral infarkt, enfeksiyöz nedenler vs). Fokal voltaj düşüklüğü gri cevherde lokalize bir lezyonun işaretidir fakat fokal subdural hematom veya sıvı toplanmasında görülebilir.
Trifazik Dalgalar:
Kısa süreli, jeneralize eş zamanlı olarak ortaya çıkan bir aktivitedir. Sıklıkla deprese bir zemin ritmi üzerinde görülmektedir. Hepatik ensefalopati için tipik bir bulgudur.
Epileptiform Elektriksel Boşalımlar:
Epilepsinin interiktal yani nöbetler arasında izlenen bulgusudur. Bu deşarlar keskin, diken, diken-dalga formalrında ve genellikle zemin aktivitesinden daha yüksek voltajlı aktivitelerdir. Nadiren normal bireylerde de görülebilir. Spesifik epileptik sendromlara özel bazı EEG bulguları vardır. Bunlar:
Şekil 3: Sol Frontotemporal bölgede epilepform fokal keskin dalga boşalımı. F7 elektrod pozisyonunda biribirine bakan diken görüntüsü (faz karşılaşması) foküsün yerini işaret ediyor.
Periyodik Lateralizan Epileptik Deşarjlar (PLED):
Akut destrüktif serebral lezyonların bir bulgusudur. Genellikle yavaş bir zemin üzerinde 1-2 Hz lik frekansla ritmik olarak ortaya çıkarlar. Sıklıkla Herpes Simpleks ansefalitinde görülür, bunun yanı sıra infarkt, serebral infeksiyon, anoksi ve tümörlerde görülebilir.
Generalize Periyodik Keskin Dalga Aktiviteleri:
Deprese yavaş bir zemin üzerinde 0.5-1 Hz frekansla ortaya çıkarlar. Serebral hipoksi, Creutzfelt-Jakop hastalığında görülür. Daha yavaş frekanslarda subakut sklerozan panensefalitin de (SSPE) özgün bulgularındandır.
EEG’ nin Klinik Uygulamaları
a. Epilepsi:
EEG’nin epilepsinin tanısında yeri çok önemlidir. Ayrıca spesifik Epileptik sendromların ayrımında da işe yaramaktadır. EEG de epileptik dalgaların varlığı epilepsi tanısını destekler, fakat yokluğu tanıyı dışlamaz. Epileptik olguların %10 ile %40’ında EEG daima normal kalır. Uyku, uykusuz bırakılma, fotik stimulasyon, hiperventilasyon epileptik hastalarda deşarjların ortaya çıkışını kolaylaştırır. West sendromu, Lennox- Gastaut Sendromu, Çocukluğun Absans Epilepsisi, Benign Rolandik Epilepsi, Jüvenil Myoklonik Epilepsi, Temporal lop nöbetleri özel EEG bulguları ile kolaylıkla tanınabilir. Bunlardan belki en tipik olanı çocukluğun absans epilepsisidir. 3- 3.5 Hz’ lik diken-dalga deşajı görülür.
b. Demans ve Diffüz Ansefalopatiler:
Bu tür hastalarda EEG iyi bir laboratuar testidir. Trifazik dalgaların varlığı toksik ve metabolik ensefalopatiye işaret eder. Yüksek voltajlı ve yüksek frekanslı beta aktivitesi hipnotik kullanımda görülür. Creutzfelt-Jakop hastalığında %90 0.5-1 Hz periyodik jeneralize keskin dalga deşarjları görülür. Alzheimer hastalığında zemin ritminde diffüz yavaşlama görülür. Multi-infarkt demanslarda fokal yavaşlamalar izlenir.
c. Fokal Serebral Lezyonlar:
Yapısal lezyonların tanısında EEG’nin rolü sınırlıdır. Ancak kitle lezyonlarının epileptojenik özelliklerinin değerlendirilmesinde yararlıdır. İnfarktların erken tanısında kısmen yararlı olabilir. Örneğin geçici iskemik atakta BT ve MRG normalken EEG zemin ritmi yavaşlamasını ortaya koyabilir.
d. Serebral İnfeksiyonlar:
Herpes Simpleks ansefalitli olguların %80’ inde fokal yavaşlama ve periyodik lateralizan epileptiform deşarjlar (PLED) izlenir. PLED’ler tipik olarak hastalığın 2-15. günleri arasında görülür. SSPE’ de 4-10 sn aralıklarla tekrarlayan yüksek voltajlı, delta dalgaları görülür. AIDS demans kompleksinde EEG de nonspesifik zemin ritmi yavaşlamaları görülür. Eğer fokal yavaşlamalar varsa o durumda AIDS üzerinde yerleşmiş lenfoma, toxoplasma enfeksiyonu gibi olaylar akla gelmelidir.