Nedeni tam olarak bilinmeyen ama genetik faktörlerden dolayı ortaya çıktığı düşünen disleksinin konuşmayı geç öğrenme, kelimeleri telaffuz etmede güçlük çekme, okumayı öğrenirken zorluk yaşama, okuma hızının beklenenin altında olması, yazarken harf atlama gibi beliritleri vardır. Peki, Disleksi tedavisi nasıl yapılır? Disleksi kimlerde görülür? Disleksi nedir? Disleksi belirtileri nelerdir? İşte disleksi hakkında merak edilenler ve cevapları.
DİSLEKSİ NEDİR?
Disleksi, ilk kez İngiliz Doktor W.P Morgen tarafından 1896 yılında tanımlanmıştır. Morgen'a göre Disleksi"Doğuştan kelime körlüğüdür." İlk olarak yapılan bu tanımlamadan sonra günümüze kadar birçok disleksi tanımı yapılmıştır. Avrupa Disleksi Derneğine göre disleksi tanımı "Disleksi;okuma,heceleme ve yazma becerilerini edinmede nörolojik kökenli bir farklılıktır." Disleksi, zeka düzeyi "normal veya normal üstü" olan,"okuma hızı,okuma kalitesi,okumayı öğrenme hızı,okuduğunu anlama- anlatma becerisi" yaşıtlarına ve zekasına kıyasla; beklenenin altında olan okuma bozukluğunun genel adıdır.
DİSLEKSİ BELİRTİLERİ NELERDİR ?
-Okumayı öğrenirken zorluk yaşama
-Okuma hızının beklenenin altında olması
-Yazarken harf atlama
– Bozuk yazma
-Okurken harf atlama
-Okurken kelimeleri değiştirerek okuma
-Okumakta zorlanma
– Yazarken zorlanma
-Harfleri birbirine karıştırma (b,d,p gibi)
-Rakamları ters yazma (3-6-9… gibi)
-"6-9¨,"3-8¨,7-4¨ gibi rakamları birbirinden ayırt etmede zorluk yaşama
-Okuduğunu anlama ve anlatmada zorlanma
-Sıralı ezber gerektiren konuları ezberlemekte güçlük çekme.(Ayların sırası, haftanın günlerini sıralama)
-Çarpım tablosunu ezberlerken veya ritmik sayarken zorlanma
-Renkleri karıştırma
-Sağı solu ayırt etmekte zorlanma
– Kendini, bir konu hakkında fikrini iyi ifade etmekte zorlanma
-Toplama ve çıkarma işaretini karıştırma
-Ayakkabılarını bağlama gibi motor becerilerde zorlanma
-Okula gitmek istememe
-Yazarken sıra, satır atlama
-İmla kurallarını uygun yazmakta zorlanma
-Noktalı ve noktasız harfleri yazarken ve okurken birbirne karıştırma
ÇOCUĞUM DİSLEKSİ Mİ?
Disleksik bireylerin aslında öğrenme kapasiteleri olmasına rağmen kendilerine uygun öğrenme yollarına ulaşamadıkları için okuma, yazma, heceleme, imla ve/veya matematikle sorunları vardır. Disleksik bireyler bunları öğrenebilir, ancak genellikle bu problemlerin üstesinden gelmek için özel eğitime ihtiyaç duyarlar. Yetenekli ve üretken zihinlere sahip bu bireylerin öğrenmelerinde bir farklılık söz konusudur.
DİSLEKSİK BİREYLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Birçoğumuzda bu özelliklerin bir iki tanesi bulunur. Bu bizim de disleksik olduğumuz anlamına gelmez. Disleksik bir insan bu özelliklerin birçoğuna çok uzun süre sahip olan ve bunlardan ötürü öğrenme güçlüğü çeken kişidir.
KONUŞMA
– Konuşmayı geç öğrenme
– Kelimeleri telaffuz etmede güçlük çekme
– Kelimeleri ve yaşa uygun gramer kurallarını öğrenmede güçlük çekme
– Verilen görevleri yapmakta güçlük çekme
– Önce/sonra, sağ/sol vb. ifadeleri karıştırma
– Alfabeyi, tekerlemeleri ve şarkıları öğrenmede güçlük çekme
– Kavramları ve ilişkilerini anlamada güçlük çekme
– Kelime hatırlama ve sorunları isimlendirmede güçlük çekme
OKUMA
– Okumayı öğrenmede güçlük çekme
– Kafiyeli kelimeleri öğrenmede güçlük çekme
– Kelimelerdeki heceleri saymakta güçlük çekme
– Kelimelerdeki sesleri duymakta güçlük çekme
– Kelimelerdeki değişik sesleri ayırt etmede güçlük çekme
– Harflerin seslerini öğrenmede güçlük çekme
– Harflerin isimlerini ve şekillerini hatırlamada güçlük çekme
– Okurken ve yazarken kelimelerdeki harflerin yerlerini değiştirme
– Çok kullanılan kısa kelimeleri yanlış okumak veya hiç okumama
– Uzun kelimeleri okurken bocalama
– Sesli veya sessiz okumada, genellikle kelimeler düzgün okunamadığı için anlama güçlüğü çekme
– Yavaş ve güçlükle sesli okuma
YAZMA
– Düşünceler kağıda dökmekte güçlük çekme
– Çok fazla yazım hatası yapma
DİSLEKSİK BİREYLERDEKİ DİĞER ORTAK ÖZELLİKLER
– Renkleri, nesneleri ve harfleri sıralı bir şekilde isimlendirmede güçlük çekme
– Listeler, tarifler ve olayları hatırlamada güçlük çekme
– Kavramları öğrenmek için onları defalarca görmek veya duymak zorunda olma
– Görsel veya işitsel uyarıcılarla dikkatin dağılması
– Okuldaki yazılılarda ve testlerde sürekli düşüş
– Öğretmenlerin çocuk için sürekli "biraz daha çalışsa olacak" veya "çok tembel" demesi
– Akrabalarda da benzer durumların olması
DİĞER BENZER BOZUKLUKLARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
DİSGRAFİ (EL YAZISI)
– Kötü ve yavaş yazma
– Pasaklı ve düzensiz kağıtlar
– Bakarak yazmakta güçlük çekme
– Motor becerilerde zayıflık
– Harfleri yazmak için gerekli el hareketlerini unutma
DİSKALKULİ (MATEMATİK)
– Sayı saymakta sorunlar yaşama
– Rakamları yanlış okuma
– Matematik işlemlerini hatırlamada ve yapmaka güçlük çekme
– Matematik problemlerini bakarak yazmakta ve yazıları düzenlemede güçlük çekme
– Birçok işlem hatası yapma
– Matematik terimlerini ve kavramlarını akılda tutmakta güçlük çekme
HİPERAKTİVİTE VE DİKKAT BOZUKLUĞU
– Dikkatsizlik
– Değişken dikkat
– Dikkati bir noktada toplayamama
– Dürtüsellik (dikkat ile ilişkili)
– Hiperaktivite
DİSPRAKSİA (MOTOR BECERİLERİ)
– Beden hareketlerini planlarken ve koordine ederken güçlük çekme
– Sesleri çıkarmak için gerekli yüz kaslarını koordine etmede güçlük çekme
İDARİ FONKSİYONLAR/DÜZENLEME BECERİLERİ
– Kağıtları kaybetme
– Zayıf zaman kavramı
– Ödevleri unutma
– Dağınık masa
– Çok fazla veri karşısında yorulma
– Yavaş çalışma
ÇOCUĞUMUN NEYE İHTİYACI VAR?
Eğer çocuğunuz okumada güçlük çekiyorsa ve bu yukarıda anlatılan özelliklerden birçoğuna sahipse, bir an önce disleksi vb. bozukluklarla ilgili bir değerlendirmeye alınması gerekebilir.
Disleksi vb. rahatsızlıklar uygun eğitimle okumayı ve düzgün yazmayı öğrenebilir ve diğer problemlerden kurtulabilir.
DİSLEKSİ TESTİ NEDİR?
Zeka düzeyi normal ya da normalin üzerinde olan çocukların okuma, okuduğunu anlama, hızlı okumagibi alanlarda sorun yaşaması disleksi olarak adlandırılır. Disleksi öğrenme güçlüğünün üç türündenbiridir. Disleksiye bazı çocuklarda öğrenme güçlünün diğer türleri de eşlik edebilmektedir. Tanı aşamasında diğer öğrenme güçlüğü türlerinde de olduğu gibi yalnızca disleksiyi tespit etmeye yönelik geliştirilmiş bir test yoktur. Disleksinin tespiti için WISC-IV ve CAS zeka testlerinden yararlanılır.
DİSLEKSİ NEDEN OLUR?
Uzman doktorlar ve araştırmacılar disleksiye neyin sebep olduğunu tam olarak bilmiyorlar. Yapılan araştırmalardan alınan sonuçlara ve elde edilen kanıtlara göre, disleksinin genetik olma olasılığı oldukça yüksektir.
Disleksinin sebebi olarak iki önemli faktöre dikkat çekiliyor. Bunlar:
Genetik Nedenler: Yale Tıp Fakültesindeki bir ekip, DCDC2 olarak bilinen bir gende bulunan kusurların, okuma performansındaki problemlerle ilişkili olduğunu buldu.
Sonradan Edinilmiş Disleksi: Disleksi hastası olan küçük bir azınlık, doğduktan sonra başlarından geçen, genellikle beyin hasarı, felç veya başka tür bir travma nedeniyle bu durumu kazanmıştır.
Michigan Üniversitesi Sağlık bölümü uzmanlarına göre, disleksi en yaygın öğrenme güçlüğüdür. Hatta öğrenme güçlüğü çeken öğrencilerin yüzde 80'inde disleksi vardır.
Uluslararası Disleksi Derneği, ABD nüfusunun yüzde 15 ila 20'sinin, yavaş veya yanlış okuma, kötü heceleme, kötü yazma veya benzer kelimeleri karıştırma gibi bazı disleksik semptomlara sahip olduğunu tahmin ediyor.
Disleksi, kökeni ne olursa olsun bütün insanları etkileyebilir. Ancak, bir kişinin anadili disleksi olma veya bu tür bir rahatsızlıktan kurtulma konusunda önemli bir rol oynayabilir. İtalyanca ve İspanyolca gibi tutarlı gramer kurallarının olduğu bir dil, hafif ve orta dereceli disleksi hastası olan bir kişi için daha kolay olabilir. Çünkü bu iki dilde de herhangi bir kelimenin nasıl yazıldığı ile fonetik karşılığı arasında net bir bağlantı vardır.
"Cough" ve "dough" kelimelerinde olduğu gibi yazılı form ile ses arasında net bir bağlantı bulunmayan İngilizce gibi diller, disleksi olan bir kişi için çok daha zor olabilir. Bu yüzden öğrenilmesi çok zor olan Türkçeyi anadili olarak konuşan bir disleksi hastasının karşılaşacağı problemler, diğer dilleri konuşanlara göre daha zor olabilir.
DİSLEKSİ KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Disleksi iki durumda değerlendirilir. Okul öncesi çağda çocuklarda ortaya çıkar aynı zamanda okul çağındaki çocuklarda da görülür. Okul öncesi çağdaki çocuklarda renk, şekil, sayıları öğrenme konusunda bir takım güçlükler görülebiliyor. Okul çağındaki çocuklarda ise yazarken eksik yazma, hatalı yazma, ifade etme anlamında da güçlüklerin görüldüğü söylenebilir.
Sadece belirtilerden yola çıkarak çocuğa disleksi tanısı koymak elbette doğru bir yaklaşım değildir ancak eğitimciler ve aileler bahsettiğimiz sorunları gözlemledikleri takdirde mutlaka durumu ciddiye almalı ve bir uzmana başvurmalıdır.
Doğum sırasında yaşanan problemler, doğum sonrası yaşanan problemler disleksinin oluşumuna zemin hazırlayan unsurlar olarak ikiye ayrılır.
DİSLEKSİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Disleksi yaşam boyu süren bir durumdur. Doğru yardımla, disleksi olan birçok insan iyi okumayı ve yazmayı öğrenebilir.Erken teşhis ve tedavi, disleksi olan bireylerin okulda ve hayatta tutunmalarının anahtarıdır.Disleksi olan insanların çoğu, çok merkezli, yapılandırılmış bir dil yaklaşımı kullanarak özel olarak eğitilmiş bir öğretmen veya terapistin yardımına ihtiyaç duyar.Bu bireylere aynı anda birkaç duyu (işitme, görme, dokunma) içeren sistematik ve açık bir yöntemle öğretilmesi önemlidir.Disleksi olan birçok kişinin bire bir yardıma ihtiyacı vardır, böylece kendi hızlarında ilerleyebilirler. Ayrıca, disleksi olan öğrenciler genellikle otomatik kelime tanıma becerilerini geliştirmek için çok sayıda yapısal uygulamaya, ve acil düzeltici geri bildirime ihtiyaç duyarlar.
Disleksi olan öğrenciler için, dışarıdaki terapistleriyle sınıf öğretmenlerinin yakın bir şekilde çalışıp çalışmadıkları önemlidir.Okullar, disleksi olan başarılı öğrencilere yardımcı olmak için akademik konaklama ve modifikasyonlar uygulayabilir. Örneğin, disleksi olan bir öğrenciye, görevlerini tamamlamak, not alma konusunda yardımcı olmak ve uygun şekilde değiştirilmiş iş ödevleri için fazladan zaman verilebilir. Öğretmenler kayıtlı testler verebilir veya disleksi olan öğrencilerin alternatif değerlendirme araçlarını kullanmalarına izin verebilir.
Öğrenciler sesli kitapları dinlemekten, metin okuma ve kelime işlemleri yapan bilgisayar programlarından yararlanabilirler.Öğrenciler, bazen okuldaki zorlukların bir sonucu olarak ortaya çıkan duygusal sorunlarla ilgili yardıma ihtiyaç duyabilirler. Ruh sağlığı uzmanları, öğrencilerin sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir.