Kadıköy Şifa Ataşehir Hastanesi'nden Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Op. Dr. Mete Meçikoğlu, bu vesileyle spor yaralanmalarına nasıl doğru ve zamanında müdahale edileceğini anlatıyor.
Günlük yaşam stilimizde vücudumuzu var oluş amaçlarına uygun olarak kullanmıyoruz. Ondan çoğunlukla, çok daha inaktif ve sabit durmasını istiyoruz. Bu da, onun kondisyon kaybetmesine ve zayıflamasına yol açıyor. Bu yan etkinin giderilmesinin modern yöntemine egzersiz diyoruz. Yani doğal yaşam ile günlük yaşam arasındaki aktivite farkını giderebilmek için egzersiz yapmalıyız.
Nasıl Yaralanırız?
Yaralanmalar vücut yapılarının doğal sınırlar ötesinde zorlanmasından kaynaklanır. Yaralanmalar incinmenin miktarına göre isim alırlar: çatlak, kırık, çıkık, burkulma, gerilme, yırtık gibi. Bu incinme aniden olabileceği gibi, gün içinde tekrarlayan ufak zorlanmaların toplamının herhangi bir dokunun dayanma sınırı aşmasıyla da olur (aşırı kullanma).
Yaralanmayı Kolaylaştıran Faktörler
Vücuda ait var olan mekanik sorunlar: Eklemlerde sabit şekil bozukluğu gibi.
Aşırı hareketlilik: Bağ ve eklemlerin esnekliği.
Formsuzluk: Dokuların egzersiz ve zorlanmalara karşı direnci azalır.
Uygunsuz teknik, hatalı donanım, soğuk (yumuşak dokuların esnekliğini azalttığı için).
Spor Yaralanmalarının Temel Prensipleri
Operasyon: Konservatif tedaviden fayda görmeyenler ya da görmeyeceği kesin olarak bilinenler için
Yukarıda tutma: İncinen bölge olabildiğince ve ideal olarak ta kalp seviyesinin üzerinde tutulmaya gayret edilir. Bu, şişme (ödem), kanama ve ağrının azalmasında yardımcı olacaktır.
Soğuk uygulama: Damarları büzerek kanama ve şişmenin oluşmasını azaltır, ağrı uyaranların salınımını azaltarak ve ağrı algılayıcılarında iletimi azaltarak şikayetleri sınırlar, metabolizmayı yavaşlatarak doku hasarını azaltır. Bunun için kırılmış buz küplerini bir torbaya koyarak üzerine bir havlu sararak incinme bölgesine saate en fazla 15 dakika uygulanır. Buzlar direkt cilde temas ederse yada havlu ardından bile olsa 15 dakikayı aşarsa ters tepki göstererek kızarma ve şişmeyi arttırabilir. Soğuk uygulama ilk 48 saate dek saatte 15 dakika ilkesi ile uygulanabilir.
Bası uygulama: Kanama ve şişmenin daha az olmasına yardımcı olur.
İstirahat: Maksimal istirahat alçı ile minimal istirahat bandaj ve flaster tespiti yöntemleri ile olur. Elastik bandaj, ciddi bir incinmenin olmadığını düşündüren durumlarda fazla germeden sarılarak hem dinlendirme hem de kompresyon sağlamak için herkes tarafından uygulanabilir. Çok sıkı sarılırsa bandajın bittiği yerden itibaren şişme ve morarma yapabilir. Bu durumda söküp daha gevşek sarmak gerekir.
Bölgelere Göre Sık Rastlanan Spor Yaralanmaları
Ayak Bileği - Ayak: Ayak bileği burkulması: Yan koşuyu gerektiren tüm spor dallarında ya da engebeli zeminde yapılan aktivitelerde rastlanır. Futbol, basketbol, voleybol, voleybol, tenis, doğa sporları vb. Ayak bileğinin genellikle içe burkulması sonrası dış yan bağlarda hasar gelişir
Evre1: Hafif burkulma; tam bağ yırtığı yoktur, hafif hassasiyet ve şişkinlik görülebilir. Tedavide elastik bandaj, flaster tespiti konservatif yaklaşım genelde yeterli olur.
Evre2: Yarı yırtık; belirgin şişlik kızarıklık ve yürüme güçlüğü ile birlikte görülür. Bandaj yada alçı istirahatına klinik değerlendirmeye göre karar verilir.
Evre3: Tam bağ yırtığında Evre2 ye ek olarak iç kanama ve eklem instabilitesi de mevcuttur. Bandaj, alçı yada cerrahi müdahaleye instabilitenin derecesine göre karar verilir. Genellikle konservatif tedavi yeterli olur.
Her evre için Fizik Tedavi ve Rehabilitasyonu (FTR) iyileşme sürecine dahil etmek mümkündür.
Aşil tendon sorunları: Tendinit: Genellikle aşırı kullanmaya bağlı olarak gelişir. Ayak bileği ardındaki kalın kirişin incinmesine bağlı iltihaplanmasıdır. Bileklik, topuğu yükseltecek şekilde topuk altı dolgu kullanımı, NSAID, FTR en son çare olarak ameliyat. Lokal steroid enjeksiyonları kopmaya yol açabileceği için önerilmez.
Kopma: Genellikle 30 yaş cıvarı ve "sprint" gerektiren sporlarla ilgilenenlerde rastlanır. İvmelenme sırasında ayak bileği ardına tekme atılmış hissi ve dışardan duyulacak kopma sesi ile karakterizedir. İdeal tedavisi cerrahidir.
Stres kırığı: Özellikle sert zeminde ince tabanlı ayakkabı ile uzun mesafe koşma sonrası kemik içinde mikroskopik bir kırık hattı gelişir. Genellikle 2. tarak kemiğinin boynunda yer alır. Alçıya gerek kalmadan ön ayağa ağırlık vermeden mobilize olunarak iyileşebilir.
Diz: Diz ekleminde çapraz bağlar ve menisküsler eklem içi yapılardır ve yırtıkları genellikle cerrahi müdahaleyi gerektirir. Yan bağlar eklem dışıdır ve izole yaralanmalarında eklem içi şişlik olmaz. Yaralanma sonrası eklemde şişme varsa eklem içi yapılar ile ilgili bir sorun var demektir ve RICE sonrası ortopedik değerlendirme gerektirir. Dize gelen darbeler veya dönme hareketinin eşlik etiği aktivitelerin yer aldığı sportif faaliyetlerde diz yaralanmalarına daha sık rastlanır: Salon sporları, kontakt sporlar, kayak v.b. Bağ incinmelerine nadiren izole olarak rastlandığından erken ortopedik değerlendirme gerekir.
Dizkapak kıkırdak yumuşaması: Çömelip kalkarken ve sıçrarken dizde şişmeye yol açmadan diz önü ağrısına neden olur. Kayak, bisiklet, ağırlık kaldırma v.b. Dizlik, NSAID, egzersiz ve FTR ile genellikle zamanla geçer.
Sıçrayıcı dizi: İsmi gibi sıçramalı ve koşmalı sporlarla uğraşanlarda görülebilir. Diz kapağı aşağısındaki kirişin kemiğe yapıştığı yerdeki süreğen incinmesidir ve aktivite sırasında diz önü ağrısına neden olur. Diz altı bandı, NSAID, FTR gibi konservitif yöntemlerle iyileşebilir. Lokal steroid enjeksiyonlarına yanıt verir.
Kalça: Kalçayı hareket ettiren kas gruplarının kemiklere yapıştığı yerdeki ani yada süreğen incinmeleri neticesindeki iltihaplarının yol açtığı ağrı ile kendilerini ifade ederler. Özellikle futbolcularda rastlanır. Cerrahi gerektirmeden konservatif yöntemlere ve FTR ye yanıt verirler. Ulaşılabilir bölgede yer alanlara lokal steroid enjeksiyonu yapılabilir.
Omuz: Golf, tenis, voleybol, hentbol, atıcılık ve düşme içeren sporlarda daha sık rastlanır.
Omuzu çevresindeki yapılarda görülen hasarın yerleşimine göre tanının ismi değişir: Bursit, tendinit, kapsulit v.b. Genellikle tekrarlayıcı yaralanmalar neticesinde olan doku incinmesidir. Önden ve yandan kolu kaldırmak ağrılıdır. Konservatif tedaviye: Önkol askısında istirahat, NSAID ve FTR ye yanıt verirler. Lokal steroid enjeksiyonu denenebilir.
"Rotator cuff" yırtığı: Ani zorlama ve düşme neticesinde olur. Kol istense bile yukarı kaldırılamaz. Büyük yırtıklarda omuzu dışa döndürmek olanaksızdır. Tedavisi cerrahidir.
Biseps uzun baş yırtığı: Ağırlık çalışanlarda rastlanabilmektedir. Pazu kasının uzun başının kopması neticesinde kas dirsek üzerinde bir kitle oluşturacak şekilde yığılır. Fonksiyonelden çok estetik sorun oluşturur. Olduğu gibi bırakılabileceği gibi yüksek performans beklenen profesyonellerde dikilebilir.
Dirsek:Tenisçi dirseği: El bilek ve parmakları geriye büken kas grubunun dirsek yan tarafındaki kemik çıkıntıya yapıştığı yerdeki süreğen incinmesine bağlı iltihaplanmasıdır. "Back hand" vuruş yapan tenisçilerde görüldüğünden bu ismi almıştır ancak sadece %5 i tenisçilerde rastlanır. Ağırlık kaldıranlarda, klavye kullananlarda, örgü örenler v.b aktivitelere eşlik eder.
İlk yapılması gereken "back hand" çalışmadan ve avuç aşağı yük kaldırmadan bir süre kaçınma, servis modifikasyonu; bu süre içinde dirseklik NSAID, FTR gibi konservatif yöntemler uygulanır. İnatçı vakalarda lokal steroid enjeksiyonu kullanılabilir. Cerrahisi tanımlı olmakla birlikte genellikle gerek kalmadan diğer yöntemlerden fayda görür. İnatçı olduğundan sabır göstermek gerekir.
Golfçu dirseği: Tenisçi dirseğinin iç taraftaki kas grubunu tutan eşdeğeridir. Aynı ancak ters yönlü modifikasyonlar ile tedavisi eşdeğerdir.