Muayene bulguları ve laboratuvar testleri ancak anormal ise tanıya yardımcı olur. Oysa astım tekrarlayıcı karakterde ve genellikle nöbetler şeklinde karşımıza çıkan bir rahatsızlıktır.
Nöbetler arasında hasta tamamen normal olabilir. Genellikle yakınmalar gece ve/veya sabaha karşı görülür. Kendiliğinden veya ilaçlarla hafifler ya da kaybolur. Mevsimsel değişiklik gösterebilir, genellikle ilkbahar aylarında yakınmalar belirgin olabilir. Bazı faktörlerle (allerjik maddeler, tahriş edici maddeler, kokular, egzersiz, viral enfeksiyonlar, stres) tetiklenebilir.
Astım genetik zeminli bir hastalıktır, aile öyküsü çok önemlidir. Çoğu kez (%60-90) birinci/ikinci derece akrabalarda astım/rinit ve/veya dermatit teşhisi veya bulguları mevcuttur. Astım tanısında hastanın şikayetlerinin dinlenmesi (anamnez), fizik muayene (akciğerin dinlenmesi) çok önemlidir.
Kesin tanı için ayrıca çeşitli aletlerle nefes ölçümleri yapılabilir (solunum fonksiyon testi, PEF metre vs.). Röntgen bulguları genellikle normaldir. Krizde veya ilerlemiş olgularda bulgu olabilir. Başlıca hastalıklardan tam ayrımın yapılabilmesi için röntgen çekilmesi şarttır. Ayrıca kan ve balgam tetkikleri, gerekli görülürse allerji testleri yapılabilir.
Astım çeşitleri
Allerjik Astım: Genellikle kalıtsaldır.
Allerjik Olmayan Astım: Nedeni henüz bilinmemektedir.
Astımı tetikleyen faktörler ve korunma yolları
1. Allerjik maddeler
Ev Tozu Akarları
Evde ve işyerlerinde havalandırma arttırılmalı, rutubet önlenmelidir.
Kumaş döşeli eşyalar yerine; deri, suni deri, ahşap ve plastikten yapılmış olanlar tercih edilmelidir.
Ev işi yaparken maske kullanılmalıdır. Süpürdükten sonra ıslak bezle temizlik yapılmalıdır.
Güçlü bir elektrik süpürgesi ile haftada en az 1 kere etkili temizlik yapılmalı.
Mümkünse evde halı kullanılmamalıdır (Özellikle halıfleks).
Nemlendirici cihazlar özellikle yatak odasında kullanılmamalıdır.
Tüylü ve içi dolu oyuncaklar alınmamalı veya ortadan kaldırılmalıdır.
Yatak takımları en az 55 derecede ve haftada bir defa yıkanmalıdır.
Yatak odasındaki eşyalar kapalı dolaplarda saklanmalı, yatak odası oturma odası olarak kullanılmamalıdır.
Yün, pamuk, kuş tüyü gibi maddelerden yapılmış yastık kullanılmamalı, dakron gibi sentetik maddeler tercih edilmeli, bunlar da sık sık yıkanmalı, 2-3 yılda bir tamamen yenilenmelidir.
Hayvansal kaynaklar
Tüm tüylü ve kürklü hayvanlar allerjiye neden olur. (Allerjik maddeler hayvanın idrar ve salyasında bulunur, kıllarına yapışır).
Allerjik kişinin olduğu eve hayvan alınmamalı.
Dışarıda hayvanla teması olanlar eve bu kıyafet ile girmemeli.
Hayvan ile temas kaçınılmaz ise maske takılmalı.
Böcekler
Özellikle hamamböceği önemlidir.
Böceklerin giriş yerleri olabilecek kapı altı boşlukları, çatlaklar ve boru çevreleri gözden geçirilmeli, varsa onarılmalıdır.
Sprey, toz, tablet şeklinde özel kimyasal maddeler ile böcekler yok edilmeli, ilaçlamanın ardından evde yoğun temizlik yapılmalıdır. İlaçlama sırasında hasta evde bulunmamalıdır.
Açıkta çöp, gereksiz eşya, yiyecek bırakılmamalıdır.
Mutfak temizliğine önem verilmeli, tüm besinler kapalı kaplarda tutulmalıdır.
Açıkta kirli bulaşık bulundurulmamalıdır.
Küf mantarları
İdeal olarak 20 derece sıcaklık ve %60 nem ortamında yaşarlar.
Evin nemi/rutubeti azaltılmalıdır.
Kışın tüm odalar ısıtılmalı, evin içinde çamaşır kurutulmamalıdır.
Doğal havalandırma arttırılmalıdır.
Eski halı, yatak, mobilya ve küflü malzemeler atılmalıdır.
Fazla miktarda saksı bitkisi bulundurulmamalıdır.
Akvaryum ve kuş kafesleri çevresinde de küf kolay gelişebileceğinden evde bu tür hayvanlar bulundurulmamalıdır.
Su sızıntısı olan yerler tamir edilmelidir.
Küflenen yüzeyler %5-10 sodyum hisroklorür (çamaşır suyu) ile temizlenmeli, bu temizlik hasta tarafından yapılmamalıdır.
Polenler
Kişi hassas olduğu bitkinin polen yayma döneminde mümkünse dışarı çıkmamalıdır, kapı ve pencere kapalı tutulmalıdır.
Ev ve arabalarda polenleri tutan hava filtreleri kullanılmalıdır.
Polenin yoğun olduğu dönemlerde dış ortamlarda maske ve gözlük takılmalı, lens kullanılmamalıdır.
Çamaşırlar polenlerin yoğun olduğu dönemlerde dışarıda kurutulmamalıdır.
Evdeki pencerelerin ince örgülü telle kapatılması yarar sağlayabilir.
Dış ortamdan gelince duş yapılmalı, elbiseler değiştirilmelidir.
2. Mesleki etkenler
Çalışanların işyerlerinde karşılaştığı maddelere bağlı olarak ortaya çıkan astımdır. Örneğin; boyacılık, marangozluk, fırıncılık, kuaförlük vs...
Ailesinde astımlı olanlar veya astımlı çocuklar meslek seçimi konusunda hekime danışmalıdır.
Daha önceden astımı olanlar riskli işlerde çalışmamalıdır.
Riskli işlerde havanın temizliği sağlanmalı, havalandırma arttırılmalı, maske kullanılmalıdır.
Bazı durumlarda iş yerinden uzaklaşma ve işi bırakma gerekebilir.
3. Ev içi ve dışı kirliliği
Ev içi havada bulunan tahriş edici maddeler astımlı hastaları normal kişilerden daha fazla rahatsız eder ve hastalık belirtilerini başlatır ya da hastalığı ağırlaştırabilir.
Örneğin; sigara, gaz ocağı, gazlı ısıtıcılar, arızalı kalorifer kazanları, kapalı garajda çalışan araba, odun sobası, şömine, formaldehit salan mobilya yalıtım malzemeleri, bina temelinden sızan radon gazı, deterjan, çamaşır suyu, parfüm, deodorant vs. En önemlisi sigaradır.
Dış havadaki ani nem ve ısı değişiklikleri, rüzgar bile astım belirtilerini başlatabilir.
Korunma; Tüm etkenlerden korunma ve havalandırma..
4. Enfeksiyonlar
Gribal enfeksiyonlar astımı tetikleyebilir. Bu nedenle yılda bir kez yapılan (eylül-ekim aylarında) grip aşısı koruyucu olabilir.
Enfeksiyon sırasında ilaçların dozu arttırılabilir.
Gerekli görülürse antibiyotik kullanılmalıdır.
Kışın kalabalık yerlerden kaçınılmalıdır.
5. İlaçlar
Astımlıların yaklaşık %10'unda ilaçlar önemli rol oynar.
Aspirin ve diğer ağrı kesiciler
Bazı tansiyon ilaçları
Göz tansiyonu damlaları
Ameliyatlarda kullanılan anestezi ilaçları
Görüntüleme teknikleri sırasında kullanılan ilaçlar astıma neden olabilir veya mevcut astımı ağırlaştırabilir.
6. Besinler-katkı maddeleri
Çocuklarda daha sıktır. Bu gıdalardan kaçınılmalıdır. Yer fıstığı, balık, kabuklu deniz ürünleri, kuruyemiş, yumurta, süt, muz vs. besinler, bazı katkı maddeleri astımı tetikleyebilir.
7. Gastroülefagial reflü (Mide ekşimesi)
Ağır, yağlı, baharatlı yiyecekler yenilmemeli ve alkol içilmemelidir.
Az ve sık yemek yenilmelidir.
Yatarken yüksek yastık kullanılmalı veya yatağın baş tarafı yükseltilmelidir.
Bazı astım ilaçlarının da reflüyü artırabileceği unutulmamalıdır (Teofilin ve kortizon gibi)
Mide asidini azaltan ve mide hareketlerini arttıran ilaçlar kullanılmalıdır.
8. Duygusal etkenler
Aşırı stres, duygusal bozukluklar, aşırı gülme ve ağlama, derin nefes alma sonucu solunum yollarını uyarabilir, astım tedavisi zorlaşabilir.
Bu tür durumlardan mümkün olduğu kadar uzak durulmalıdır.
Gereğinde gevşeme egzersizleri yapılmalıdır.
Tedavi
Koruyucu Tedavi:
1. Belirtileri önleyici
2. İltihap giderici
Rahatlatıcı Tedavi:
1. Belirtileri giderici
2. Bronş genişletici
Sprey türü ilaçlar koruyucu tedavinin temelini oluşturur.
Hastalıkla ilgili eğitim alınmalıdır.
Hastalığı başlatan etkenlerden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
İlaçlar düzenli kullanılmalıdır.
Belirtiler olmasa da düzenli hekim kontrolüne gidilmelidir.
İlaçların yan etkileri
Boğazda pamukçuk
Ses kısıklığı
Öksürük
Bazen ellerde titreme, kramplar ve kalp çarpıntısına neden olabilirler. Bu etkiler genellikle tedavinin başlangıç döneminde görülür ve tedaviye devam edildikçe kaybolurlar.
Lokman Hekim Hastanesi