Sağlıklı uykunun fiziksel ve ruhsal sağlık için şart olduğunu gösteren bilimsel araştırmalar hızla artmaktadır. Çocuklarda sağlıksız uykunun en önemli tehlikelerinden biri, bu çağda edinilen biyolojik ritimlerin kolayca yerleşmesi ve zor düzeltilebilmesidir. Uyku gün içinde beyne giren algıların (bilgilerin) bileşenlerine ayrılıp beynin farklı bölgelerinde saklanması, aynı zamanda birbirleriyle ve eski bilgilerle "ilintilendirilmesi" olduğu anlaşılmaktadır. Bu işlev, okula yeni başlayan çocuklarda özellikle önemlidir.
Sağlıklı uyku, sadece uykunun toplam süresi ile ilgili değildir. Erişkinlerde bu süre 4 saat kadar kısa, 14 saat kadar uzun olabilir ve genetik faktörlerle belirlenir. Doğru zamanda, doğru süreyle, en az kesintiyle uyunması kaliteli uyku için şarttır. Normal uyku rüyaların çoğunlukla görüldüğü REM uykusu ile diğer evrelerin, bu arada özellikle derin uykunun alındığı evrenin, yaklaşık 90-110 dakikalık döngüler şeklinde olur. Büyüme hormonunun daha çok derin uykuda salgılandığını, uyku düzensizlikleriyle bozulduğunu biliyoruz. Uyku-Uyanıklık döngüsünü düzenleyen biyolojik ritim, beyinde salgılanan melatonin hormonu ile sağlanmaktadır. Bu hormonun tetikleyicisi de aydınlık-karanlık döngüleridir. Uyku ritmi, bütün ritimler gibi düzenlilik gerektirir. Anlaşılacağı gibi, sağlıklı uykunun olmazsa olmaz iki şartı, 1) aynı saatlerde yatıp kalkmak, 2) karanlık ve görece sessiz bir ortamda uyumaktır.
Yakın zamanda edinilen bilgiler, yatak odasındaki en zayıf ışıkların bile melatonin salgılanmasını etkilediğini göstermiştir. Ebeveyn ile aynı yatakta veya odada yatmak da biyolojik ritimlerin yerleşmesini olumsuz etkilemektedir. Unutulmaması gereken bir nokta da aile içindeki gerginliklerin ve çatışmaların çocuklar tarafından abartılı olarak değerlendirildiğidir: çocuklarda oluşan korku ve huzursuzluklar uyku dengelerini kolayca bozar. Kötü uyku çocuklarda, erişkinlerden farklı olarak, yorgunluktan ve uyuklamadan çok, hiperaktivite ve huysuzluk şeklinde ortaya çıkabilir.
Çocuklarda yetersiz ve/veya kalitesiz uyku, bilişsel becerilerin gelişmesini doğrudan etkiler, öğrenme ve uyum zorluklarına yol açabilir. Az bilinen bir olumsuzluk da, kötü uyku uyuyan insanlarda, diğer gündöngüsel (sirkadiyen) metabolik ve hormonal işlevlerin de bozulmasıdır. Çocuklarda ciddi bir risk iştah artması ve kilo alma olabilir.
Ebeveynlerin ve öğretmenlerin, en genç öğrencilerinin gün içindeki yorgunluk ve duygudurumuna özellikle dikkat etmeleri, uyku hijyenini göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. Genç beyinlerin sağlıklı uyku uyumalarına yardımcı olmaları, onlarda yerleşmesini sağlıyacakları en önemli alışkanlıklardan birisidir. Sağlam kafa, sağlıklı uyuyan vücutta bulunur.
Amerikan Hastanesi
Uyku Kliniği Bölüm Şefi
Sabri Derman