Kimisi doğduğumuz günden beri var, kimisi de sonradan oluşuyor. Ama birçoğumuzda irili ufaklı şekilde benler bulunuyor. Peki hangileri zararsız ve hangileri tehlike oluşturuyor? Kadıköy Şifa Tıp Merkezi Ataşehir'den Dermatoloji Uzmanı Dr. Rukiye Kaymaz, her yönüyle benler hakkında bilgi veriyor.
Vücudumuzdaki her kahverengi kabarıklık 'ben' değildir. Benlerin nasıl oluştuğu bilinmiyor, bir kısmı doğumsal olabiliyor. Ben sayısı, özelliği ve dağılımında temel belirleyici unsur kişinin genetik yapısıdır; ancak yaşam boyunca maruz kalınan ultraviyolenin, yani güneş ve solaryum ışınları ben hücrelerinin kötüye dönüşümünde önemli bir rol oynar.
Vücuttaki tüm benler kötüye dönüşüm açısından riskli grupta değil .Tehlikeli olanları bir dermatoloji uzmanının fark etmemesi mümkün değil. Sürekli travmaya uğrayan bölgelerdeki benlere özellikle dikkat edilmesi gerekiyor. Kemer ve sütyen gibi sürtünme alanları, saçlı deri, ayak tabanı ile avuç içi ve cinsel bölgeler özellikle takip gerektiren alanlardır.
Benler
1- Kozmetik nedenlerle.
2- Giysi ve takılarla sürekli travmatize oluyorlarsa.
3- Malin melanoma dönüşme olasılıkları yüksekse cerrahi olarak çıkarılırlar.
Ben muayenesi için mutlaka bir dermatoloji uzmanına başvurmak gerekiyor. Riskli olan benler belirlendikten sonra bunlar lokal anestezi yapılarak cerrahi olarak çıkartılıyor.
Genelde benler çıkarılınca kansere dönüştüklerine dair yanlış bir kanı var; oysa benin tamamının alınmasının bir zararı yoktur. Benin vücut üzerinde dururken travmaya maruz kalarak kopması tehlikeli olabilir.
Güneşin benlere etkisi
Benler, ultraviyole ile temas ettiklerinde dejenere olabilirler. İkinci derece akut güneş yanıklarının yanı sıra, kronik güneş hasarı da deri kanseri riskini artırır.
Konjenital benler: Doğumda veya yaşamın ilk birkaç haftasında oluşurlar. Küçük (1,5 cm), orta (1,5 - 20 cm) veya büyük (20 cm) olabilirler. Büyük konjenital benler üzerinde yaşam boyu melanom gelişme riski yüksek olduğundan, plastik cerrahi girişimler ile çıkartılmaları gerekir.
Displastik benler (clark nevüs): Çoğunlukla ergenlik çağında oluşur, ailesel olabilirler. Tek veya çok sayıda, düzensiz, keskin olmayan sınırlı, kahverengi, siyah veya kırmızı lekeler şeklindedirler. Klinik olarak erken evre melanomdan veya gelişme evresindeki olağan edinsel benden ayırmak oldukça güçtür.
Olağan edinsel benler: Çocukluk çağından erişkin çağa kadar herhangi bir yaşta oluşur, belli bir gelişim süreci izledikten sonra dururlar. Bazıları da yaşlılık çağında kaybolur.
Malin melanom nedir?
Derinin rengini veren pigmenti oluşturan melanosit denilen hücrelerin yapısının bozulup, kontrolsüz olarak aşırı çoğalması ile oluşan deri kanseri tipidir. Malin melanom, dünyada görülme sıklığı en hızlı artan kanser türüdür.
Nedeni kalıtımsal mekanizmalar, kimyasal etkenler ve yaşam biçimi değişiklikleri gibi çeşitli sebepler olsa da, en önemli nedeni yoğun ultraviyole ışınına maruz kalınması. Tedavideki gelişmeler gittikçe artsa da, savaşabilmek için en önemli silah; korunmak ve erken tanı.
Malin melanom önce deri yüzeyinde büyür, sonra derinin derin tabakalarına geçer. Tümör derinliği 1,5 mm'i geçmişse (kan ve lenf damarlarının bulunduğu deri tabakasına ulaşmışsa) %40 olasılıkla vücut içinde yayılmıştır. Erken tanı konulmuş malin melanomda iyileşme oranı %100'e yakındır. Malin melanom her yaşta ortaya çıkabilir, ancak en sık 20 - 70 yaş arası görülür. Hastaların %25'i 40 yaş altındadır. Kadınlarda en sık diz altında, erkeklerde ise sırtta görülür.
Erken tanı hayat kurtarıyor
Her bireyin aylık periyotlarla kendi benlerini muayene etmesi çok önemli. Bu muayene sırasında saptanan bende asimetri, sınır düzensizliği, renk değişikliği (benin birden çok renk içermesi), belirgin büyüme, iltihabi reaksiyon ya da kanama cilt kanserine işaret edebilir. Erken evrede malin melanom asimetrik, açık - koyu kahverengi veya siyah renk gölgelenmeleri içeren, keskin olmayan sınırlı bir lekedir. Klinik olarak bu evrede yakalanması yaşamı kurtarır.
Melanomların çoğunluğu başlangıçtan itibaren melanom olarak başlar ve büyürse de bir bölümü daha önceden var olan benler üzerinde gelişir. Bu nedenle vücudumuzdaki benlerin yerini ve biçimini bilmemiz, üzerinde oluşabilecek herhangi bir değişikliği erken saptamamız için gerekli.
Ben muayenesinde dermatoskopi denilen yöntem kullanılır. Dermatoskopi, deri yüzeyi mikroskopisidir ve benler ile pigmentli diğer lezyonların tanısında kullanılır. Bu yöntemde yağlanmış deri yüzeyi ışıklı bir büyütme sağlayan dermatoskop ile incelenir. Dermatoskop, kulak muayenesinde kullanılan otoskoba benzer.
Malin melanomun çeşitleri
1- Yüzeysel yayılan malin melanom: Melanomların %70'i bu tiptedir. Bozuk para büyüklüğünde yassı plak şeklinde veya düzensiz keskin olmayan sınırlıdır. Kahverengi, gri, mavi, siyah ve beyaz olmak üzere çeşitli renkler birbirinin içine girmiştir.
2- Nodüler malin melanom: Tüm melanomların %15'idir. Derinlemesine büyüme hızı çok hızlıdır. Mavi, gri, kahverengi yarı küresel nodüllerdir.
3- Akral lentiginöz malin melanom: %7 oranında el - ayak ve tırnak çevresinde bulunurlar. Dış görünümü küçük yaşlılık lekesi (lentigo) benzeri siyah - kahverengi leke, yassı renkli nodül veya pigment (renk hücresi) içermeyen tümör şeklinde olabilir.
4- Lentigo malin melanom: Genellikle yaşlı kişilerin güneş gören yüz bölgesinde düzensiz, keskin olmayan sınırlı, ön planda siyah lekeler içeren, farklı kahverengi tonlarda lekelerdir.
Kimler risk altında?
Açık tenli, açık renk gözlü, kızıl - sarı saçlı, bronzlaşamadan kolay yanan kişiler.
Ailesinde deri kanseri, malin melanom olan kişiler.
Anormal (atipik) görünümlü benleri olanlar.
Ağır güneş yanıkları geçirmiş kişiler.
Doğumsal çok sayıda benleri olanlar.
Bu kişilerin mutlaka rutin olarak dermatolojik kontrollerden geçmeleri gerekir.