Antidepresanlarda Yaklaşık her altı kişiden birinin yaşamının bir döneminde karşı karşıya kaldığı, hem kişiye hem de yakınlarına çok acı veren, yaşamı tehdit edebilen ciddi bir hastalıktır depresyon. Tekrarlayıcılığı, süreğenleşebilirliği ve ölüm riski nedeniyle tedavi edilmesi “gerekli” bir hastalık.
Tedavi, hastaların önemli bir kısmında etkilidir (yüzde 70-80). Çoğu psikiyatrik hastalıkta olduğu gibi depresyonda da tek bir nedenden bahsedilemez; kalıtımsal, biyolojik ve psikososyal etkiler hastalık gelişiminde bir aradadır. Nedenlerin çeşitliliğiyle uyumlu bir biçimde tedaviler de çeşitlidir: Elektrokonvülsif tedavi, psikoterapiler, antidepresanlar ve diğerleri… Günümüzde antidepresanlar psikiyatride en çok reçete edilen ilaçlar olup, depresyon tedavisinde de çoğu zaman diğer tedavi yöntemlerinin önüne geçmektedir. İyi ama nedir bu antidepresanlar? Kimler, ne zaman kullanır antidepresanları? Neden kullanır? Neye iyi, neye kötü gelir antidepresanlar? Nasıl kullanmalı? Nerede kullanmamalı? İşte antidepresanların 5N 1K’sı… Antidepresanlar, ruhsal durumu değiştirebilen çeşitli maddeler tıbbi, dini amaçlar ya da eğlence amacıyla binlerce yıldır kullanılagelmiştir. Ancak ilaç olarak antidepresanların (ve diğer psikiyatrik ilaçların) kullanımı çok daha yakın tarihlerde gerçekleşmiştir. İlk olarak 1950’lerde tüberküloz tedavisinde kullanılan bazı ilaçların, hastaların “ruhsal durumunu canlandırdığı”, bu ilaçları kullanan hastaların daha “neşeli” ve “iyimser” oldukları gözlenmiştir. Sonuçta bu tüberküloz ilaçları depresyon tedavisi amacıyla kullanılan ilk ilaçlar olmuştur. Neden kullanılmalı? Depresyon tedavisi için verilen antidepresanların hasta tarafından intihar amacıyla kullanılması nadir değildir. Hatta son yıllarda bazı yayınlar antidepresanların intiharı tetikleyebileceğine dair verileri ortaya koymuş, bu veriler prespektüs bilgilerine de eklenmiştir. Öte yandan antidepresanların etkinliklerinin tartışıldığı yayımların sayısı da oldukça fazla. Tüm bunlar, antidepresanların popülaritesine biraz gölge düşürse de güncel verilerin ışığında antidepresanlar halen depresyon tedavisinin temel unsurlarındandır. Çocuklarda ve yaşlılarda kullanımları biraz daha sınırlı olmakla birlikte tüm yaş gruplarında; gerekli oldukça ve kullanımına engel oluşturacak özel bir durum olmadığında kullanılabilir. Gebelikte kullanımları sınırlıdır. Nerede, hangi alanlarda kullanılmalı? Başta gelen kullanım alanı olan depresyonun dışında kaygı bozuklukları, iki uçlu duygudurum bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, yeme bozuklukları ve kronik ağrı gibi pek çok alanda yaygın olarak kullanılırlar. Antidepresan etkinlik açısından ilaçlar arasında belirgin bir farklılık olmasa da bireysel farklar nedeniyle bir hasta bir ilaca diğerinden daha fazla yanıt verebilir ya da bir ilaçla daha çok istenmeyen etki yaşayabilir. Nasıl kullanılmalı? Depresyon ve depresyon dışı diğer kullanım alanları uzun süreli tedavi gerektirmektedir. Kişi kendini iyileşmiş hissetse bile tedavinin vaktinden önce kesilmesi yinelemelere neden olmaktadır. Tedavinin etkin olabilmesi için etkin dozda altı ay-bir yıllık kullanım gereklidir. Sık tekrarlayan depresyonlarda bir yıldan daha uzun sürelerde de tedaviye devam edilebilir. Antidepresanların etkinliğinin başlaması iki-sekiz haftayı bulur. Çoğul ilaç kullanan hastalarda ilaç-ilaç etkileşimlerinin bilinmesi ve özel durumlarda hastaların bilgilendirilmesi önemlidir. Özellikle yeni nesil antidepresanlar ilaç etkileşimleri ve istenmeyen etkiler açısından oldukça geniş bir güven aralığına sahiptirler. Yine de her tip antidepresan her hasta için uygun olmayabilir. Bu nedenle antidepresanların hekim tarafından reçete edilerek kullanılması, kullanım sırasında doktor takibinde olunması ve ilaç sonlandırılırken de yine doktora danışılması gerekmektedir. Antidepresan ilaçlara bağlı sıkıntıların birçoğu kullanım hatalarına bağlıdır. Antidepresan kullanılmasında dikkat edilmesi gereken bir nokta da tedavinin uzunluğuyla ilişkili olarak tedavinin maliyetinin belirlenmesidir. Antidepresan ilaçların daha yeni olanları genellikle daha pahalıdır; ancak daha yeni, her zaman daha iyi demek değildir. Sonuç olarak antidepresanların olası tüm riskleri ve kullanım sınırlıklarına rağmen, uygun ve doğru kullanımı hayat kurtarıcıdır. Herkese Sağlık Dergisi